ग्रामीण भागात अनेक पिढ्यांपासून हाबूर दगडाचा वापर
राजस्थानच्या जैसलमेर जिल्ह्यातील वाळवंटी प्रदेशात असंख्य रहस्ये दडलेली आहेत. यापैकी एक अद्भुत रहस्य सध्या चर्चेचा विषय ठरले आहे—’हाबूर दगड’. जैसलमेरपासून सुमारे ५० किलोमीटर अंतरावर असलेल्या हाबूर गावात हा दगड आढळतो. याची खासियत अशी आहे की हा दगड दुधात घातल्यानंतर ते झटपट दह्यात बदलतो. ग्रामीण भागात अनेक पिढ्यांपासून हाबूर दगडाचा वापर केला जात आहे, परंतु अलीकडेच याची प्रसिद्धी वाढली आहे आणि आता हा दगड जैसलमेरच्या बाजारपेठेतही आकर्षणाचे केंद्र बनला आहे.
हाबूर दगडाची अद्भुत खासियत
हाबूर दगडाचे विशेष गुणधर्म हे या प्रदेशातील लोकांसाठी नवा अनुभव नाही. शतकानुशतके या दगडाचा वापर दही जमवण्यासाठी केला जात आहे. या दगडाला दुधात घातल्यावर दुधातील किण्वन प्रक्रिया वेगाने घडते, ज्यामुळे दही लगेच तयार होते. ग्रामीण लोकांसाठी हा दगड दैनंदिन जीवनाचा महत्त्वाचा घटक आहे, विशेषतः दुधदुभत्याच्या व्यवसायात असलेल्या शेतकऱ्यांसाठी. या दगडामुळे त्यांना वेळ वाचवता येतो आणि दही उत्तम प्रकारे जमत असल्याने त्याची गुणवत्ता टिकवली जाते.
हाबूर दगडाची बाजारपेठेत वाढती मागणी
पूर्वी हाबूर दगड हा केवळ गावकऱ्यांच्या वापरापुरता मर्यादित होता, परंतु अलीकडच्या काळात तो जैसलमेरच्या बाजारपेठेत मोठ्या प्रमाणात उपलब्ध झाला आहे. जैसलमेरमध्ये या दगडाचे प्लांट आणि कापणी केंद्र सुरू झाले आहेत. कलाकार आणि कारागीर या दगडाचा वापर करून भांडी, सजावटीच्या वस्तू आणि अन्य घरगुती उपयोगाच्या वस्तू तयार करत आहेत. पर्यटकांसाठी हाबूर दगडाचे आकर्षण विशेष आहे, कारण ते या दगडाच्या चमत्कारी गुणधर्मांबद्दल ऐकून त्याला विकत घेत आहेत.
हाबूर दगडाचा सांस्कृतिक आणि आर्थिक महत्त्व
Habur Stone चे उत्पादन वाढल्यामुळे जैसलमेरमधील अनेक कुटुंबांना रोजगार मिळू लागला आहे. या दगडापासून तयार केलेली भांडी आणि सजावटीच्या वस्तू टिकाऊ असतात आणि त्या स्वस्तात उपलब्ध होतात. त्यामुळे या उत्पादनांना स्थानिक बाजारपेठेत आणि पर्यटकांमध्येही चांगली मागणी आहे. Habur Stone ने जैसलमेरच्या हस्तकलेला एक नवी ओळख दिली आहे आणि स्थानिक कारीगरांना रोजगाराच्या नवीन संधी उपलब्ध करून दिल्या आहेत.
वैज्ञानिक दृष्टिकोन आणि संशोधनाची गरज
Habur Stone च्या जादुई गुणधर्मांची चर्चा मोठ्या प्रमाणात होत असली तरी, यामागील वैज्ञानिक कारणांचा अद्याप पूर्णपणे शोध लागलेला नाही. असे मानले जाते की या दगडात ‘एमिनो एसिड, फिनायल एलिनिया, आणि रिफ्टाफेन टायरोसिन’ यांसारखे घटक असू शकतात, जे दुधात नैसर्गिक किण्वन प्रक्रिया जलद घडवून आणतात. मात्र, या दगडाच्या गुणधर्मांची सखोल तपासणी होणे गरजेचे आहे, जेणेकरून त्याच्या उपयोगाचा अधिक फायदा घेता येईल आणि तो सुरक्षितपणे वापरता येईल.
हे देखील वाचा: happy birthday: वाढदिवस साजरा करताना ‘या’ चुका टाळा
नव्या आकर्षणाचे केंद्र
Habur Stone च्या चमत्कारी गुणधर्मांमुळे तो जैसलमेरसारख्या ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या समृद्ध शहरात नव्या आकर्षणाचे केंद्र बनला आहे. हा दगड स्थानिक लोकांच्या जीवनाचा भाग तर आहेच, पण त्याच्या वापरामुळे आता या प्रदेशाला नवा सांस्कृतिक आणि आर्थिक लाभ होत आहे. जैसलमेरच्या बाजारपेठेत हाबूर दगडाच्या वस्तू मोठ्या प्रमाणात विकल्या जात असून, स्थानिक कारागिरांच्या हाताला काम आणि पर्यटकांच्या हाती अनोखे अनुभव मिळत आहेत. हा दगड भविष्यात जैसलमेरच्या पर्यटन उद्योगाला नव्या उंचीवर घेऊन जाईल, याची शक्यता नाकारता येत नाही.