वाघांच्या (tiger) मृत्यूचे प्रमाण हे एक मोठे आव्हान
भारतामध्ये वाघसंख्येच्या वाढीचा अभिमानास्पद कल दिसून येत असताना, वाघांच्या (tiger)मृत्यूचे प्रमाण देखील वाढत असल्याने ही परिस्थिती चिंताजनक बनली आहे. एकेकाळी देशात वाघांच्या संख्येत घट होत असल्यामुळे जागतिक पातळीवर चिंता व्यक्त केली जात होती. २०१० मध्ये पीटर्सबर्ग येथे आयोजित वाघ (tiger) संवर्धन शिखर परिषदेच्या घोषणेनुसार, २०२२ पर्यंत वाघांची संख्या दुप्पट करण्याचा संकल्प करण्यात आला होता. भारताने हे उद्दिष्ट गाठून आघाडीवर आपली जागा कायम ठेवली असली तरी वाघांच्या मृत्यूचे प्रमाण हे मोठे आव्हान आहे.
वाघसंख्येचा (tiger) विकास आणि मृत्यूचे कारण
राष्ट्रीय व्याघ्र संरक्षण प्राधिकरण (NTCA) आणि वाइल्डलाइफ इन्स्टिट्यूट ऑफ इंडिया (WII) यांनी जारी केलेल्या आकडेवारीनुसार, २०२२ मध्ये देशात ३,६८२ वाघ नोंदवले गेले आहेत, जे २००६ मधील १,४११ या आकडेवारीच्या तुलनेत लक्षणीय वाढ दर्शवतात. मात्र, वाघांच्या मृत्यूचे प्रमाण चिंताजनक आहे.
– २०१२ ते २०२२ या कालावधीत मध्य प्रदेशात २७०, महाराष्ट्रात १८४, कर्नाटकात १५० आणि उत्तराखंडमध्ये ९८ वाघ (tiger) मृत्युमुखी पडले आहेत.
– २०२२ मध्ये महाराष्ट्रात २९ वाघांचा मृत्यू झाला, त्यातील ३ वाघांची शिकार करण्यात आली.
मृत्यूची प्रमुख कारणे
1. शिकार आणि तस्करी:
शिकारी टोळ्यांकडून वाघांच्या कातड्या, दात, आणि नखांची तस्करी करण्यासाठी वारंवार लक्ष्य केले जाते. हरियाणा आणि पंजाबमधील बावरिया टोळीसारख्या शिकारी टोळ्यांनी अनेक वाघ मारल्याचे उघड झाले आहे.
2. वाघांतील (tiger) संघर्ष:
वाघांच्या अधिवासात अतिक्रमण झाल्यामुळे वाघ-मानव संघर्ष आणि वाघ- वाघ संघर्षाची प्रकरणे वाढत आहेत. वाघांना मोठ्या प्रमाणावर जंगलाची आवश्यकता असते, मात्र मानवी हस्तक्षेपामुळे अधिवास मर्यादित झाला आहे.
3. पर्यावरणीय समस्या:
संरक्षित क्षेत्राबाहेर राहणाऱ्या वाघांची (tiger) संख्या वाढली असून, जंगलतोड आणि रस्ते-रेल्वेमार्गामुळे वाघांचे नैसर्गिक क्षेत्र आक्रसले आहे.
संवर्धनासाठी उपाययोजना
1. शिकारी टोळ्यांवर कडक कारवाई:
शिकारी टोळ्यांवर नियंत्रणासाठी विशेष टास्क फोर्स तयार करण्यात आली असून, अलर्ट मोडवर राहण्याच्या सूचना देण्यात आल्या आहेत.
2. अभयारण्यांचे व्यवस्थापन:
संरक्षित क्षेत्रांचे व्यवस्थापन सुधारून वाघांच्या अधिवासाला पुरेसे संरक्षण देण्याची गरज आहे.
3. मानवी हस्तक्षेपावर नियंत्रण:
जंगलतोड रोखणे, नवीन महामार्ग आणि रेल्वेमार्गांची बांधणी मर्यादित ठेवणे गरजेचे आहे.
4. वाघांसाठी विस्तारित अधिवास:
वाघांची संख्या आणि त्यांचा अधिवास यामध्ये संतुलन राखण्यासाठी नवीन संरक्षित क्षेत्र विकसित करण्याची गरज आहे.
वाघसंख्येत वाढ हा अभिमानाचा विषय असला तरी वाघांच्या (tiger) मृत्यूचे प्रमाण रोखण्यासाठी प्रभावी उपाययोजना आवश्यक आहेत. वाघांच्या अधिवासाचे संरक्षण, शिकारींवर नियंत्रण, आणि मानवी हस्तक्षेप कमी करण्यासाठी ठोस पावले उचलल्याशिवाय वाघसंवर्धनाचा उद्देश पूर्ण होऊ शकणार नाही. वाघसंख्या (tiger) वाढीचे उद्दिष्ट गाठल्याप्रमाणे, आता वाघांच्या मृत्यूचे प्रमाण कमी करण्यावर लक्ष केंद्रित करणे हीच खरी आवश्यकता आहे.