लाल बहादुर शास्त्री: आयुष्यातील अनेक प्रसंग उच्च नैतिक स्तर दर्शवतात
लाल बहादुर शास्त्री हे भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीचे एक महत्वाचे नेतृत्व होते आणि त्यांची ओळख प्रामाणिकपणा, साधेपणा, आणि कर्तव्यदक्षतेसाठी आजही आदर्श मानली जाते. त्यांनी आपल्या संपूर्ण जीवनात सार्वजनिक सेवा ही एक पवित्र जबाबदारी मानून निभावली. भारताचे दुसरे पंतप्रधान असलेल्या शास्त्रीजींच्या आयुष्यातील अनेक प्रसंग त्यांचा उच्च नैतिक स्तर दर्शवतात.
साधेपणाच्या आदर्शाची सुरुवात
लाल बहादुर शास्त्री हे भारताच्या पंतप्रधानपदावर विराजमान होण्यापूर्वीच भारत सरकारमध्ये अनेक महत्वाची पदे सांभाळत होते. ते परराष्ट्र मंत्री, गृह मंत्री आणि रेल्वे मंत्री या पदांवर काम करताना त्यांनी नेहमीच जनतेच्या सेवेला प्राधान्य दिले. एक प्रसंग असाच आहे, जेव्हा शास्त्रीजी रेल्वे मंत्री होते. त्या वेळी रेल्वेच्या ए.सी. डब्यातून प्रवास करत असताना, त्यांनी सामान्य प्रवाशांच्या समस्या समजून घेण्यासाठी जनरल डब्यात जाऊन पाहणी केली. तिथे त्यांना प्रवाशांना अनेक समस्या जाणवत असल्याचे समजले, ज्यामुळे ते अत्यंत व्यथित झाले.
हे देखील वाचा: शाहीर गंधर्व पृथ्वीराज माळी: शाहिरी, लोकगीते, प्रबोधनपर गीतांतून अखंड जागर
त्यांनी लगेचच निर्णय घेतला की जनरल डब्यात प्रवास करणाऱ्या प्रवाशांना देखील योग्य सुविधा मिळाव्यात. त्याच निर्णयांतर्गत त्यांनी रेल्वेच्या जनरल डब्यांमध्ये पहिल्यांदा पंख्यांची सोय केली आणि प्रवाशांच्या खाण्यापिण्याच्या सोयीसाठी पँट्रीची सुविधा देखील सुरू केली. हा निर्णय आजही रेल्वेच्या व्यवस्थापनात मोलाचा ठरतो.
सार्वजनिक सेवा म्हणजे वैयक्तिक लाभ नव्हे
शास्त्रीजींच्या जीवनातील आणखी एक प्रसंग त्यांच्या प्रामाणिकपणाची साक्ष देतो. एकदा रेल्वे प्रवासादरम्यान शास्त्रीजींसाठी खास करून डब्यात कूलर बसवण्यात आला होता. तेव्हा ते रेल्वे मंत्री होते. बम्बई (मुंबई) च्या दिशेने प्रवास करत असताना, गाडी सुरू झाल्यावर शास्त्रीजींनी लक्षात घेतले की डब्यात खूप थंडावा आहे, पण बाहेर प्रचंड उष्णता आहे. त्यांनी आपल्या पी.ए.कडे विचारणा केली तेव्हा समजले की, त्यांच्या सोयीसाठी डब्यात कूलर लावण्यात आला होता.
हे देखील वाचा: स्वतःला घडवण्यासाठी काय करायला हवं?
हे ऐकताच शास्त्रीजींना खूप राग आला. त्यांनी कडक शब्दांत विचारले की, ‘माझ्या परवानगीशिवाय कूलर कसा लावला गेला? या गाडीत इतके प्रवासी उष्णतेचा सामना करत आहेत, मग मीच या कूलरचा उपयोग का करू?’ त्यांनी तत्काळ आदेश दिले की, पुढच्या स्टेशनवर गाडी थांबल्यावर सर्वात आधी कूलर काढला जावा. मथुरा स्टेशनवर शास्त्रीजींच्या या आदेशानुसार कूलर काढण्यात आला. हा प्रसंग त्यांच्या साधेपणाचे आणि नैतिकतेचे उत्तम उदाहरण आहे.
कर्तव्यदक्षतेचा आदर्श
लाल बहादुर शास्त्री यांचे जीवन त्यांच्या उच्च नैतिकतेचे जिवंत उदाहरण आहे. १९६४ मध्ये ते पंतप्रधान झाल्यावर त्यांना शासकीय आवास आणि इंपाला शेवरले कार देखील दिली गेली. परंतु शास्त्रीजींनी ही कार खाजगी कामासाठी कधीच वापरली नाही. ही कार केवळ राजकीय पाहुण्यांच्या स्वागतासाठी वापरण्यात येई.
एकदा त्यांच्या मुलाने, सुनील शास्त्रीने, या शासकीय गाडीचा उपयोग खासगी कामासाठी केला. हे शास्त्रीजींना समजल्यावर त्यांनी लगेचच ड्रायव्हरला बोलावून विचारले, ‘गाडी किती किलोमीटर चालवली गेली?’ ड्रायव्हरने सांगितले की ती गाडी १४ किलोमीटर चालवली गेली होती. त्यावर शास्त्रीजींनी निर्देश दिले की, ‘रेकॉर्डमध्ये लिहून ठेवा, १४ किलोमीटर खासगी वापर.’ एवढ्यावरच न थांबता, शास्त्रीजींनी आपल्या पत्नीला सांगितले की त्या खासगी कामासाठी गाडीचा वापर केल्याबद्दल सरकारी तिजोरीत पैसे जमा केले जावेत, सात पैसे प्रति किलोमीटर दराने.
हे देखील वाचा: फार कठीण नाही भीतीचा पराभव करणं
शास्त्रीजींच्या नैतिकतेचा प्रभाव
लाल बहादुर शास्त्री यांचा जीवनप्रवास हा नैतिकतेचा जिवंत आदर्श होता. सार्वजनिक जीवनात कर्तव्यदक्षता, प्रामाणिकपणा, आणि साधेपणाचे मोल किती असते, हे त्यांनी आपल्या प्रत्येक कृतीतून दाखवून दिले. त्यांच्या निर्णय प्रक्रियेत नेहमीच जनतेची सेवा ही केंद्रस्थानी असायची. म्हणूनच आजही त्यांचे व्यक्तिमत्त्व एक आदर्श म्हणून उभे राहते. भारतातील प्रत्येक नागरिकासाठी शास्त्रीजींचा साधेपणा आणि नैतिकतेचा आदर्श हा प्रेरणादायी आहे.