सारांश: सोलापूरच्या १२ जिल्हा परिषद शाळांनी उत्तरपत्रिका तपासण्यासाठी ‘हॅक द क्लासरूम’ या एआय तंत्रज्ञानाचा यशस्वी वापर केला. या प्रयोगामुळे वेळेची मोठी बचत होऊन अचूक निकाल काही सेकंदांत तयार झाले. ग्लोबल टीचर पुरस्कार विजेते रणजितसिंह डिसले यांच्या पुढाकाराने हा प्रयोग झाला. एआयने विद्यार्थ्यांसाठी वैयक्तिक ‘लर्निंग प्लॅन’ही तयार केला, जो जूनपर्यंत राबवणार आहेत.
महाराष्ट्रात सध्या शिक्षण क्षेत्रात एक आशादायक आणि क्रांतिकारी प्रयोग घडून गेला आहे. सोलापूर जिल्ह्यातील १२ जिल्हा परिषद शाळांनी वार्षिक परीक्षांच्या उत्तरपत्रिका तपासण्यासाठी कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआय) तंत्रज्ञानाचा वापर करून केवळ वेळेची बचतच केली नाही, तर निकाल प्रक्रियाही अचूकपणे पूर्ण केली. हा प्रयोग केवळ तंत्रज्ञानाचा उपयोग म्हणून नव्हे, तर शिक्षण व्यवस्थेत मूलभूत बदल घडवून आणण्याची शक्यता बाळगणारी झलक आहे.
राज्य सरकारच्या निर्देशानुसार यंदा वार्षिक परीक्षा आणि संकलित मूल्यमापन चाचण्या एकत्र घेण्यात आल्या. परिणामी, परीक्षा एप्रिलच्या अखेरीस संपल्या आणि त्यानंतर अवघ्या काही दिवसांत निकाल जाहीर करायचा असलेल्या शिक्षकांवर कामाचा ताण आला. या पार्श्वभूमीवर, ग्लोबल टीचर पुरस्कार विजेते रणजितसिंह डिसले यांनी ‘हॅक द क्लासरूम’ नावाचे एआय मॉडेल वापरून २२५ विद्यार्थ्यांच्या उत्तरपत्रिका तपासण्याचा प्रयोग केला आणि अवघ्या सहा दिवसांत हा प्रयोग यशस्वीरीत्या पूर्ण केला.
हे एआय मॉडेल अवघ्या ३२ सेकंदांत एका उत्तरपत्रिकेचे मूल्यांकन करू शकते, तर शिक्षकांना त्यासाठी सरासरी ५ मिनिटे लागतात. या प्रयोगातून हे स्पष्ट झाले की, वेळेची बचत होण्याबरोबरच तपासणीची अचूकताही सुनिश्चित करता येते. इतकेच नव्हे, तर विद्यार्थ्यांच्या कामगिरीच्या आधारे त्यांच्यासाठी वैयक्तिक ‘लर्निंग प्लॅन’ देण्याची क्षमता या एआयमध्ये आहे, जे भविष्यात व्यक्तिकेंद्रित शिक्षणाच्या दिशेने एक मोठे पाऊल ठरू शकते.
मात्र, तंत्रज्ञानाचा अंधानुकरण न करता त्याचा संतुलित आणि शिक्षकांना सहाय्यक ठरणारा उपयोग यासाठी महत्त्वाचा आहे. एआय तंत्रज्ञान कधीही शिक्षकांची जागा घेऊ शकत नाही, पण त्यांचे काम अधिक प्रभावी आणि सुलभ करणारे साधन म्हणून कार्य करू शकते. शिक्षकांची निरीक्षणक्षमता, विद्यार्थ्याशी संवाद आणि सर्जनशील मार्गदर्शन ही कौशल्ये अजूनही कोणत्याही यंत्रापलीकडे आहेत.
या प्रयोगातून राज्य शासनास आणि शिक्षण खात्याला एक सकारात्मक संदेश मिळतो — की ग्रामीण भागातील शाळाही आधुनिक तंत्रज्ञान आत्मसात करू शकतात, फक्त त्यासाठी सक्षम मार्गदर्शन आणि प्रेरक नेतृत्व आवश्यक आहे. डिसले सरांचे कार्य हे इतर शिक्षकांसाठी प्रेरणास्थान ठरू शकते.
शिक्षण ही केवळ माहितीची देवाण-घेवाण नसून, ती विद्यार्थ्यांच्या सर्वांगीण विकासाची प्रक्रिया आहे. तिथे एआयचा योग्य आणि विवेकपूर्ण वापर शिक्षणाची गुणवत्ता निश्चितच वाढवू शकतो. त्यामुळे, आता प्रश्न असा नाही की, एआयचा वापर करायचा की नाही – तर प्रश्न असा आहे की, त्याचा कसा, कुठे आणि कोणत्या पद्धतीने योग्य वापर करायचा?
हा प्रयोग म्हणजे भविष्यातील शैक्षणिक परिवर्तनाचा प्रारंभबिंदू आहे. हे परिवर्तन आपण स्वीकारायचं, त्याचे नेतृत्व करायचं आणि त्यातून शिक्षण अधिक समृद्ध करायचं — ही जबाबदारी आपल्या सगळ्यांची आहे.