हे खरे आहे की तंत्रज्ञान आणि आधुनिक महानगरीय जीवनशैलीने अमाप सुख-सुविधा दिल्या आहेत. पण त्यांच्यावर अवलंबून राहून अती प्रमाणात आळशी किंवा निष्क्रिय राहणे हे तुम्हाला शारीरिक आणि मानसिकदृष्ट्या कमकुवत करण्यासोबतच सामाजिकदृष्ट्या एकाकीही बनवू शकते. विचार करा ‘अती निष्क्रियता योग्य आहे का?’
अलीकडेच सोशल मीडियावर एका पोर्टर डिलिव्हरी एजंटचा व्हिडिओ व्हायरल झाला आणि त्याने समाजातील एक वास्तव अधोरेखित केले. त्या व्हिडिओमध्ये डिलिव्हरी एजंट सांगतो की त्याला फक्त दोन मिनिटांच्या अंतरावर पार्सल पोहोचवण्याची ऑर्डर मिळाली. एका अपार्टमेंटच्या टॉवर-सी मधून उचललेले सामान शेजारच्या टॉवर-ई मध्ये द्यायचे होते. अंतर इतके कमी होते की दोन मिनिटांत सहज चालत जाण्याइतपत.
यावर त्याने हसत-खेळत ग्राहकाला आळशी म्हटले. ‘लोक इतके आळशी झाले आहेत की एका बिल्डिंगमधून दुसऱ्या बिल्डिंगमध्ये सामान न्यायलादेखील स्वतः चालत जात नाहीत; त्यासाठीसुद्धा पोर्टर बुक करतात’, असे तो म्हणाला.
पहिल्या नजरेत ही घटना केवळ विनोदी वाटते. परंतु खोलवर विचार केला तर ती आपल्यासमोर आधुनिक जीवनशैलीचे एक गंभीर वास्तव उभे करते. ते म्हणजे – छोट्या छोट्या कामांसाठीसुद्धा इतरांवर वाढत चाललेले अवलंबित्व आणि आपल्या भोवती घट्ट होत जाणारे आळशीपणाचे जाळे.
सेवा-सुविधांचा विस्तार आणि त्याचे परिणाम
गेल्या काही वर्षांत जीवन सुलभ करण्यासाठी असंख्य सेवा उपलब्ध झाल्या आहेत. पोर्टर, फूड डिलिव्हरी, किराणा होम डिलिव्हरी, ऑनलाइन शॉपिंग – या सर्वांचा बाजार प्रचंड वाढला आहे. शहर बदलताना सामान हलवण्यासाठी पोर्टर सेवा उपयुक्त ठरतात. पोर्टर अ‍ॅपवरून काही क्लिकमध्ये सामान एका टोकापासून दुसऱ्या टोकाला सहज पोहोचते.
एका शहरात लांब अंतरासाठी या सेवा निश्चितच सोयीच्या आहेत. पण त्याचबरोबर दोन मिनिटांच्या अंतरावर सामान नेण्यासदेखील लोक या सेवांचा वापर करू लागले आहेत. हाच प्रकार आपल्याला विचित्र वाटतो. कारण तो माणसांच्या हालचाली मर्यादित करत आहे. चिंताजनक बाब म्हणजे अशा सेवांवर अवलंबून राहणाऱ्या लोकांची संख्या झपाट्याने वाढत आहे.
अवलंबित्वाच्या अतीचे तोटे
तंत्रज्ञानाचा झपाट्याने वाढलेला विस्तार आणि ऑनलाइन प्लॅटफॉर्मची सहज उपलब्धता यामुळे सुविधा घेणे सोपे झाले आहे. पण या सोपेपणामुळे लोकांमध्ये निष्क्रियता वाढू लागली आहे. भाजीपाला घ्यायलाही घराबाहेर पडायचे नाही, एका क्लिकवर सर्व काही घरपोच हवे – ही मानसिकता धोकादायक आहे.
याचा थेट परिणाम शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यावर होतो. व्यायामाचा अभाव, हालचालींची कमतरता यामुळे शरीर सुस्त होते. फूड डिलिव्हरी अ‍ॅप्सद्वारे झटपट मिळणारे पदार्थ लोकांमध्ये सतत काही ना काही खात राहण्याची सवय लावतात. अनेकांना ऑनलाइन शॉपिंगचे व्यसन लागले आहे; गरज नसलेली वस्तूदेखील विकत घेतली जाते.
ही परिस्थिती मानसिक अवलंबित्वाशी जोडलेली आहे. हळूहळू आळशीपणामुळे सर्जनशीलता, उत्साह आणि सक्रियता नष्ट होऊ लागते. चिंता, नैराश्य आणि तणाव या समस्यांची मुळे घट्ट रोवतात. एवढेच नव्हे तर, सर्व काही घरबसल्या मिळवण्याच्या सवयीमुळे सामाजिक संपर्क आणि सामूहिक उपक्रमांमध्ये सहभागही कमी होतो.
सक्रिय राहण्याची गरज
प्रत्येक सुविधा ही माणसासाठीच आहे, परंतु सुविधा जर सवय बनून अवलंबित्व वाढवू लागल्या, तर त्यात धोक्याचे इशारे दडलेले असतात. गरजेपेक्षा जास्त अवलंबून राहणे म्हणजे केवळ सुविधा उपभोगणे नव्हे, तर स्वतःच्या क्षमताच गमावणे आहे.
म्हणूनच सक्रिय राहणे अत्यावश्यक आहे. बाजारात जाणे, शेजाऱ्यांच्या घरी काही वस्तू देणे-घेणे, पायी चालत किरकोळ कामे उरकणे – या सर्व साध्या गोष्टी मानवी जीवनाचा नैसर्गिक भाग आहेत. त्यातून शरीर हालचालीत राहते, मन प्रसन्न होते आणि सामाजिक नातीही दृढ होतात.
आजच्या सुविधांच्या युगात स्वतःला निष्क्रियतेपासून वाचवण्यासाठी खास प्रयत्न करणे गरजेचे आहे. कुठल्याही निमित्ताने सक्रिय राहण्याची सवय जोपासली, तरच आपण आरोग्यदायी, संतुलित आणि सामाजिकदृष्ट्या समृद्ध जीवन जगू शकतो.
👉 थोडक्यात सांगायचे तर,
आधुनिक जीवनशैलीमुळे ऑनलाइन शॉपिंगचे व्यसन आणि फूड डिलिव्हरी अॅप्सवरील अवलंबित्व वाढले आहे. या सवयींमुळे तंत्रज्ञानाच्या सोयीबरोबरच आळशीपणा, निष्क्रियता आणि शारीरिक हालचालींचा अभाव दिसू लागला आहे. परिणामतः मानसिक आरोग्यावर ताण, नैराश्य आणि चिंता यांसारखे परिणाम होत आहेत.
घरबसल्या मिळणाऱ्या सुविधा सोयीस्कर असल्या तरी त्याचे सामाजिक जीवनावरही दुष्परिणाम होतात – लोकांमधील संवाद आणि नाती कमी होतात. म्हणूनच सक्रिय राहण्याची जाणीवपूर्वक सवय लावणे गरजेचे आहे. नियमित हालचाल, आरोग्यदायी आहार, वेळेवर झोप आणि समाजातील उपक्रमांमध्ये सहभाग ही आरोग्यपूर्ण जीवनशैलीसाठी आवश्यक पावले आहेत. सोयींचा योग्य उपयोग करा पण अवलंबित्व टाळा; सक्रिय, आरोग्यदायी आणि संतुलित जीवनशैली जोपासा.