🦟 पावसाळा म्हणजे हिरवळ, थंड हवा, आणि भिजण्याचा आनंद. पण या ऋतूमध्ये एक गंभीर आरोग्यधोका आपले जीवन त्रस्त करू शकतो – तो म्हणजे डासांमुळे होणारे आजार. पावसाळ्यात जागोजागी साचणारे पाणी आणि वाढती अस्वच्छता हे डासांच्या वाढीला पोषक ठरते. परिणामी डेंग्यू, मलेरिया आणि चिकनगुनिया यांसारख्या आजारांचे प्रमाण मोठ्या प्रमाणात वाढते.
या आजारांची लक्षणे वेळेवर ओळखणे, योग्य उपचार घेणे आणि त्यापासून बचाव करणे यासाठी खाली सविस्तर माहिती दिली आहे.
🧬 डेंग्यू: एक विषाणूजन्य ताप
डेंग्यू हा आजार एडीज एजिप्टी (Aedes Aegypti) नावाच्या डासाच्या चाव्यामुळे होतो. हा डास मुख्यतः सकाळी आणि दिवसा चावतो, आणि याचे विशेषतः लक्षात घेण्यासारखे म्हणजे हा डास स्वच्छ पण साचलेल्या पाण्यात वाढतो, जसे की घरातील कूलर, फुलझाडांच्या कुंड्या, टाक्या इत्यादी.
डेंग्यू हा विषाणूजन्य (व्हायरल) संसर्ग आहे. त्याचे चार प्रमुख प्रकार आहेत – DEN-1, DEN-2, DEN-3 आणि DEN-4. डास चावल्यावर हा विषाणू थेट रक्तात प्रवेश करून शरीरात संसर्ग करतो.
🩺 डेंग्यूची लक्षणे:
* अचानक येणारा तीव्र ताप
* सांधेदुखी, डोकेदुखी आणि डोळ्यांमध्ये जडपणा
* त्वचेवर लाल चटके
* नाक, तोंड, हिरड्या येथून रक्तस्राव
* पेटदुखी, मळमळ, उलटी
* लघवी लालसर होणे किंवा काळसर जुलाब
* थकवा आणि शरीराला सूज
⚠️ गंभीर स्थिती:
जेव्हा प्लेटलेट्सची संख्या ५०,००० च्या खाली जाते, तेव्हा स्थिती गंभीर बनते. अशा वेळी रुग्णाला तात्काळ रुग्णालयात दाखल करून प्लेटलेट्स चढवणे आवश्यक ठरते. उशीर झाल्यास जीवाला धोका निर्माण होऊ शकतो.
💊 उपचार:
* ताप कमी करण्यासाठी पॅरासिटामॉल देण्यात येते (आस्पिरिन टाळावे).
* एंटीबायोटिक्स निष्फळ असतात कारण डेंग्यू हा विषाणूजन्य आजार आहे.
* रुग्णाला भरपूर पाणी, सूप, लिंबूपाणी, नारळपाणी यांचा पुरवठा करावा.
* ताप असल्यास थंड पाण्याची पट्टी लावणे फायदेशीर.
🦠 मलेरिया: परजीवीजन्य आजार
मलेरिया हा मादा अ‍ॅनोफिलीज डासाच्या चाव्यामुळे होतो. पावसाळ्यात हा डास अधिक प्रमाणात फोफावतो कारण तो गढूळ, साचलेल्या पाण्यात वाढतो – जसे नाले, डबके, गटारांचे झाकण. मलेरिया हा Plasmodium नावाच्या परजीवीमुळे होतो. त्याचे चार प्रकार आहेत:
1. P. vivax
2. P. falciparum
3. P. ovale
4. P. malariae
भारतात प्रामुख्याने P. vivax आणि P. falciparum प्रकारांचे रुग्ण अधिक दिसतात.
🩺 मलेरियाची लक्षणे:
* थंडी वाजून ताप येणे (ऑफ-ऑन पद्धतीने)
* स्नायू व सांध्यात वेदना
* डोकेदुखी, मळमळ, उलटी
* काही प्रकरणांमध्ये यकृत आणि मूत्रपिंडावर परिणाम
* P. falciparum मध्ये बेशुद्ध होणे शक्य
💊 उपचार:
मलेरियासाठी विविध प्रतिजैविक औषधे (antimalarials) उपलब्ध आहेत. डॉक्टरांच्या मार्गदर्शनाने तातडीने उपचार आवश्यक असतो.
🧬 चिकनगुनिया: दीर्घकालीन वेदनादायक ताप
चिक व्ही विषाणू (Chikungunya Virus) हे देखील एडीज डासाद्वारे पसरते, आणि याचमुळे चिकनगुनिया डेंग्यूसारखाच असतो पण त्याची लक्षणे वेगळी आहेत. विशेषतः यामध्ये सांधेदुखी दीर्घकाळ टिकते.
🩺 चिकनगुनियाची लक्षणे:
* सांध्यात तीव्र वेदना (कधीकधी महिन्यांपर्यंत)
* ताप, डोकेदुखी, मळमळ, उलटी
* त्वचेवर लालसरपणा
* स्नायूंमध्ये आकडी व वेदना
* चालायला त्रास होणे
💊 उपचार:
* विशिष्ट उपचार नाही; लक्षणांवर आधारित उपचार केले जातात.
* पॅरासिटामॉल व इतर वेदनाशामक वापरले जातात.
* पुरेशी विश्रांती आणि द्रवपदार्थांचे सेवन
* जड दुखणीत डॉक्टरांच्या सल्ल्याने स्टेरॉइड्स
✅ डासांपासून संरक्षणाचे उपाय
डासांपासून बचाव हाच या आजारांचा सर्वोत्तम प्रतिबंध आहे. खालील उपाय प्रत्येकाने अमलात आणावेत:
✅ घरात व घराबाहेर पाणी साचू देऊ नका
✅ कूलर, कुंड्या, ड्रम, बादल्या यातील पाणी दररोज बदला
✅ मच्छरदाणी, जाळ्या आणि मॉस्किटो रिपेलेंट्स वापरा
✅ झोपताना मच्छर प्रतिबंधक कॉइल किंवा लिक्विड वापरा
✅ पूर्ण बाह्यांचे व पाय झाकणारे कपडे परिधान करा
✅ डासांपासून बचाव करणाऱ्या क्रीमचा वापर करा
✅ आपल्या परिसरात स्वच्छता ठेवा – डंपिंग ग्राउंड, गटारांभोवती जंतुनाशक फवारणी करा
🚨 टीप: सध्या डासांपासून होणाऱ्या या आजारांसाठी कोणतीही लस उपलब्ध नाही. म्हणून बचाव हीच सर्वोत्तम उपाययोजना आहे. पावसाळ्याचा आनंद घेताना आरोग्याकडे दुर्लक्ष होणे घातक ठरू शकते. डासांपासून बचावासाठी काळजी घेणे, घर आणि परिसर स्वच्छ ठेवणे, वेळेवर लक्षणे ओळखून उपचार घेणे हे अत्यावश्यक आहे. आपणच जबाबदारीने वागल्यास आपल्या कुटुंबाला या आजारांपासून सुरक्षित ठेवू शकतो. आरोग्यदायी पावसाळ्यासाठी सजग रहा – डासांपासून वाचवा आणि इतरांनाही जागरूक करा! 🌧️💪