वर्ल्ड ओबेसिटी डे: संपूर्ण जगभरात जास्त वजन किंवा लठ्ठपणा ही एक मोठी आरोग्य समस्या बनत आहे. कोणत्याही व्यक्तीला लठ्ठपणाची समस्या एका रात्रीत किंवा अचानक होत नाही. चुकीच्या जीवनशैलीमुळे आणि अपोषणयुक्त आहारामुळे कालांतराने लठ्ठपणा वाढतो. ही स्थिती इतर अनेक गंभीर आजारांचे कारण ठरू शकते. त्यामुळे यासंदर्भात जागरूकता असणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
लठ्ठपणामुळे आरोग्य धोक्यात
लठ्ठपणामुळे अनेक आजारांचा धोका वाढतो. काही वेळा लठ्ठपणाचे कारण फक्त जीवनशैली नसून शरीरातील विकार देखील असू शकतात.
लठ्ठपणा म्हणजे काय?
सामान्यतः लठ्ठपणा म्हणजे शरीरात अतिरिक्त चरबी साचणे. एखाद्या व्यक्तीचे वजन त्याच्या उंचीनुसार ठरवलेल्या प्रमाणित मर्यादेपेक्षा जास्त झाल्यास त्यास लठ्ठ मानले जाते.
मॉर्बिड ओबेसिटी म्हणजे काय?
मॉर्बिड ओबेसिटी (रुग्ण रोगिष्ठ लठ्ठपणा) ही अशी स्थिती आहे, जिथे शरीरात अत्यंत प्रमाणात चरबी साठते आणि त्यामुळे आरोग्यावर गंभीर परिणाम होतो. हे प्रामुख्याने ४० किंवा त्याहून अधिक बॉडी मास इंडेक्स (BMI) असलेल्या लोकांमध्ये आढळते.
लठ्ठपणाचे आकलन: बीएमआय (BMI) म्हणजे काय?
लठ्ठपणा मोजण्याची सर्वात प्रचलित पद्धत म्हणजे बॉडी मास इंडेक्स (BMI).
बीएमआय कसा मोजला जातो?
1. वजन (किलोग्रॅममध्ये) मोजले जाते.
2. त्यानंतर, उंची (मीटरमध्ये) स्क्वेअर करून वजनाने भागले जाते.
बीएमआय श्रेणी:
– १८.५ पेक्षा कमी: कमी वजन (अंडरवेट)
– १८.५ – २४.९: सामान्य वजन
– २५ – २८: जादा वजन (ओवरवेट)
– २८ – ३०: ग्रेड-१ लठ्ठपणा
– ३१ – ४०: ग्रेड-२ लठ्ठपणा
– ४० पेक्षा जास्त: अत्यंत गंभीर लठ्ठपणा (रुग्ण रोगिष्ठ लठ्ठपणा)
पुरुषांमध्ये ९४ सेमी. किंवा त्याहून अधिक आणि महिलांमध्ये ८० सेमी. किंवा त्याहून अधिक कमरची माप आरोग्यासाठी धोकादायक मानली जाते.
मॉर्बिड ओबेसिटीची लक्षणे:
✔ थोडेसे श्रम केले तरी श्वास लागणे
✔ बसणे किंवा चालणे यामध्ये त्रास होणे
✔ सांधेदुखी आणि पाठदुखी वाढणे
✔ थोड्याशा श्रमाने थकवा जाणवणे
✔ झोपेत घोरणे किंवा झोपेत घाबरून जाग येणे (स्लीप एप्निया)
लठ्ठपणाची कारणे:
🔹 व्यायामाचा अभाव: नियमित व्यायाम न करणे किंवा कमी शारीरिक श्रम केल्याने लठ्ठपणा वाढतो.
🔹 अति प्रमाणात जंक फूड: सतत तेलकट, मसालेदार पदार्थ किंवा जंक फूड खाल्ल्याने शरीरात चरबी साठते.
🔹 मानसिक तणाव: दीर्घकाळ तणाव राहिल्यास शरीरातील हार्मोन संतुलन बिघडते आणि वजन वाढते.
🔹 वंशपरंपरागत कारणे: पालक लठ्ठ असतील तर मुलांमध्येही लठ्ठपणा येण्याची शक्यता असते.
🔹 थायरॉइड ग्रंथीचे विकार: थायरॉइडचा असंतुलित कार्यप्रवाह लठ्ठपणा वाढवतो.
लठ्ठपणामुळे होणारे गंभीर आरोग्य प्रश्न
✅ हृदयविकार आणि उच्च रक्तदाब
✅ टाइप-२ मधुमेह (डायबेटीस)
✅ स्ट्रोक आणि अर्धांगवायूचा धोका
✅ गठिया (अर्थरायटिस)
✅ झोपेत घोरणे (स्लीप एप्निया)
✅ मानसिक तणाव व आत्मविश्वासाचा अभाव
✅ प्रजनन समस्यांमुळे इनफर्टिलिटी (बांझपणा)
लठ्ठपणा नियंत्रित करण्यासाठी उपाय
१. संतुलित आहार
✅ फळे, भाज्या, संपूर्ण धान्य यांचा आहारात समावेश करा.
✅ अधिक तेलकट व गोड पदार्थ टाळा.
✅ आहारात प्रथिने, फायबर आणि आवश्यक पोषकतत्त्वांचा समतोल ठेवा.
२. नियमित व्यायाम
✅ दररोज किमान ३०-४५ मिनिटे व्यायाम करा.
✅ चालणे, धावणे, पोहणे किंवा योगासने केल्याने लठ्ठपणा नियंत्रित राहतो.
✅ शरीराच्या क्षमतेनुसार व्यायामाची निवड करा.
३. मानसिक तणाव कमी करा
✅ योग आणि ध्यानधारणा (मेडिटेशन) तणाव कमी करण्यास मदत करतात.
✅ सकारात्मक विचारसरणी ठेवा.
४. वैद्यकीय सल्ला घ्या
✅ जर वजन झपाट्याने वाढत असेल किंवा आधीच लठ्ठपणा असेल, तर डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
✅ बीएमआय ४० पेक्षा जास्त असेल किंवा लठ्ठपणाशी संबंधित गंभीर समस्या असतील, तर बॅरिआट्रिक सर्जरी हा उपाय ठरू शकतो.
बॅरिआट्रिक सर्जरी म्हणजे काय?
बॅरिआट्रिक सर्जरी ही एक वैद्यकीय प्रक्रिया आहे, जी अतिलठ्ठपणावर उपचार करण्यासाठी केली जाते. ज्या लोकांचे बीएमआय ४० किंवा अधिक आहे किंवा ३५-३९.९ आणि गंभीर आरोग्य समस्या आहेत, त्यांच्यासाठी हा पर्याय असतो.
🩺 ही सर्जरी केव्हा करावी?
🔹 जेव्हा आहार आणि व्यायाम करूनही वजन कमी होत नाही.
🔹 टाइप-२ डायबेटीस, उच्च रक्तदाब किंवा हृदयविकाराचा धोका असेल.
हे देखील वाचा: health benefits: पिस्ता खाण्याचे महत्त्वाचे आरोग्यदायी 8 फायदे जाणून घ्या
डायटिंग आणि औषधोपचार याविषयी सत्य
🚫 डायटिंग म्हणजे उपाशी राहणे नव्हे!
बऱ्याच लोकांना वाटते की, कमी खाल्ल्याने लठ्ठपणा कमी होईल, पण प्रत्यक्षात ते चुकीचे आहे. योग्य आहार आणि संतुलित पोषण आवश्यक आहे.
💊 लठ्ठपणासाठी औषधे?
लठ्ठपणा कमी करणाऱ्या औषधांचा मर्यादित उपयोग असतो. कोणतीही औषधे डॉक्टरांच्या सल्ल्याशिवाय घेऊ नयेत, कारण त्याचे दुष्परिणाम होऊ शकतात.
लठ्ठपणा टाळण्यासाठी काय करावे?
✔ नियमित आहार व व्यायाम पाळा.
✔ चांगल्या सवयी लावा, जसे की भरपूर पाणी पिणे आणि वेळेवर झोप घेणे.
✔ तणाव नियंत्रित करा, कारण मानसिक आरोग्य देखील शारीरिक फिटनेससाठी महत्त्वाचे आहे.
🌱 आरोग्य तुमच्या हातात आहे – आजच योग्य निर्णय घ्या!