हृदयविकाराच्या झटक्यामुळे तब्बल २० टक्के मृत्यू भारतात
भारत हा जगभरात हृदयविकारांमुळे होणाऱ्या मृत्यूंच्या बाबतीत आघाडीवर आहे, असे ‘सीके बिर्ला हॉस्पिटल्स’ने प्रसिद्ध केलेल्या ‘एव्हरी बीट काउंट्स’ अर्थात ‘प्रत्येक धडकन महत्त्वाची’ या अहवालात स्पष्ट करण्यात आले आहे. या अहवालानुसार, जगभरात हृदयविकाराच्या झटक्यामुळे होणाऱ्या मृत्यूंपैकी तब्बल २० टक्के मृत्यू भारतात होतात. सध्या सुमारे ९ कोटी भारतीय हृदयविकारांशी संबंधित आजारांनी ग्रस्त आहेत, असेही अहवालात नमूद केले आहे. भारतात हृदयविकारामुळे होणारी मृत्यू दर १ लाख लोकसंख्येमागे २७२ इतकी आहे, जी जागतिक सरासरीपेक्षा (१ लाखामागे २३५) खूपच जास्त आहे.
शहरी आणि ग्रामीण भागातील हृदयविकारांच्या मृत्यू दरातील तफावत
अहवालानुसार, हृदयविकारामुळे होणारी मृत्यू दर ग्रामीण भागांच्या तुलनेत शहरी भागात जास्त आहे. शहरी भागात मृत्यू दर १ लाख लोकसंख्येमागे ४५० आहे, तर ग्रामीण भागात हा दर २०० आहे. शहरांतील वेगवान जीवनशैली, वाढते मानसिक तणाव, अनियमित आहार आणि व्यायामाचा अभाव या कारणांमुळे शहरी भागात हृदयविकाराचे प्रमाण अधिक आहे, तर ग्रामीण भागात पारंपारिक जीवनशैली आणि शारीरिक श्रमाच्या अधिकतेमुळे हे प्रमाण तुलनेने कमी आहे.
भारताच्या आरोग्य क्षेत्रातील आव्हाने
सीके बिर्ला हॉस्पिटल्सचे मुख्य कार्यकारी अधिकारी (CEO) विपुल जैन यांच्या मते, भारतातील एकूण मृत्यूंपैकी २४.५ टक्के मृत्यू हृदयविकारांमुळे होतात. विशेषतः पश्चिम बंगाल आणि पंजाबसारख्या राज्यांमध्ये हृदयविकार हे मृत्यूंचे प्रमुख कारण आहेत, जिथे ३५ टक्क्यांहून अधिक मृत्यू हृदयविकारांमुळे होतात. या समस्येवर त्वरित उपाययोजना करण्याची गरज आहे, अशी स्पष्ट भूमिका अहवालातून मांडण्यात आली आहे.
भारतातील विशेष जोखीमकारक घटक
अहवालात भारतातील हृदयविकारांच्या धोक्यांना कारणीभूत ठरणाऱ्या विशिष्ट घटकांवरही प्रकाश टाकण्यात आला आहे. ‘थिन-फॅट सिंड्रोम’ म्हणजेच सामान्य किंवा कमी वजन असतानाही शरीरातील चरबीचे प्रमाण अधिक असणे, हा एक महत्त्वाचा घटक आहे. या स्थितीत वजन सामान्य दिसत असले तरी शरीरातील चरबीची पातळी जास्त असल्याने हृदयविकारांचा धोका वाढतो.
हृदयविकारांच्या उपचारांसाठी तज्ञांची अपुरी संख्या
भारतातील आरोग्य क्षेत्रातील आणखी एक मोठी समस्या म्हणजे हृदयविकार तज्ञांची कमतरता. भारतात २,५०,००० लोकसंख्येमागे फक्त एकच हृदयरोगतज्ञ उपलब्ध आहे, तर अमेरिका यासारख्या विकसित देशांमध्ये प्रत्येक ७,३०० लोकसंख्येमागे एक हृदयरोगतज्ञ असतो. विशेषतः ग्रामीण भागांमध्ये हृदयविकारांच्या उपचारांसाठी तज्ञांची मोठी कमतरता आहे, ज्यामुळे हृदयविकारांचे संकट अधिक तीव्र बनत आहे.
लहान मुलांमधील हृदयविकार: एक चिंताजनक प्रवृत्ती
अहवालात लहान मुलांमध्ये हृदयविकारांशी संबंधित वाढते आजार आणि मृत्यू दरावरही चिंताजनक माहिती देण्यात आली आहे. भारतात सुमारे १० टक्के बालमृत्यू हे जन्मजात हृदयविकारांमुळे होतात. मुलांच्या उपचारासाठी तज्ञांची संख्या खूपच कमी आहे. दरवर्षी फक्त ३५ बाल हृदयरोगतज्ञ प्रशिक्षित होतात, त्यामुळे बालरुग्णांना आवश्यक तज्ञ उपचार मिळण्यात अडचणी येतात. जन्मजात हृदयविकारांसाठी शस्त्रक्रिया झाल्यानंतर होणारा death दर भारतात ८ ते १३ टक्क्यांपर्यंत आहे, तर विकसित देशांमध्ये हा दर ५ टक्क्यांपेक्षा कमी आहे.
उपाययोजनांची गरज
हृदयविकारांच्या समस्येवर मात करण्यासाठी विविध उपाययोजना अहवालात सुचविण्यात आल्या आहेत. त्यामध्ये:
1. आरोग्य सेवांचे बळकटीकरण: हृदयविकारांसाठी आवश्यक असणाऱ्या वैद्यकीय पायाभूत सुविधांचा विकास करणे.
2. तज्ञांची संख्या वाढवणे: हृदयविकार तज्ञांची संख्या वाढवणे, विशेषतः ग्रामीण भागात.
3. जागरूकता मोहीम: हृदयविकारांच्या धोक्यांविषयी जनजागृती वाढवणे आणि लोकांना निरोगी जीवनशैलीची महती पटवून देणे.
हा अहवाल भारतातील हृदयविकारांच्या समस्यांचे वार्षिक मूल्यांकन करण्याचे उद्दिष्ट ठेवतो. तसेच, या क्षेत्रातील प्रगतीवर लक्ष ठेवून भविष्यातील धोरणे ठरविण्याचा उद्देश मांडतो.
हृदयविकारांच्या वाढत्या संकटाला थांबवण्यासाठी त्वरित उपाययोजना आवश्यक आहेत. भारतातील हृदयविकारांची समस्या ही केवळ वैयक्तिक आरोग्याची समस्या नाही, तर एक सामाजिक आणि राष्ट्रीय स्तरावरील आरोग्य संकट बनत चालली आहे. हृदयविकारांपासून लोकांचे संरक्षण करण्यासाठी ठोस धोरणांची अंमलबजावणी, वैद्यकीय तज्ञांची उपलब्धता आणि व्यापक जनजागृती हीच यावरची उत्तरे आहेत.