🌞 भारतामध्ये ७०% हून अधिक लोकांना विटामिन D ची कमतरता आढळते. उदासी, थकवा, चिंता, हाडे कमकुवत होणे यांसारख्या समस्यांमागे ही कमतरता कारणीभूत असू शकते. विटामिन D ची कारणे, लक्षणे, मानसिक आरोग्याशी संबंध आणि नैसर्गिक व आहारातील उपाय जाणून घ्या.
आपल्याला कदाचित कल्पनाही नसेल, पण भारतासारख्या सूर्यप्रकाशाने समृद्ध देशात आज एक गंभीर आरोग्य संकट वेगाने वाढत आहे — ते म्हणजे विटामिन D ची कमतरता. अभ्यास सांगतात की पुरेशी ऊन उपलब्ध असतानाही ७०% भारतीयांमध्ये विटामिन D चे प्रमाण अत्यंत कमी आहे. ही कमतरता फक्त शारीरिक तक्रारी नाही तर मानसिक आरोग्यावरही गंभीर परिणाम करते.
🌥️ मानसिक आरोग्य आणि विटामिन D – न दिसणारा पण धोकादायक संबंध
अनेक लोकांमध्ये दिसणारी उदासी, चिडचिड, राग, भीती किंवा बेचैनी यामागे मानसिक ताण असू शकतो. पण अनेकदा ही लक्षणे डिप्रेशनची नाहीत, तर शरीरातील विटामिन D च्या कमतरतेची चेतावणी असते.
विटामिन D कमी असल्यास पुढील लक्षणे दिसू शकतात—
- सततचा थकवा
- मूडमध्ये वारंवार बदल
- झोपेचा त्रास
- भूकेत बदल
- एकाग्रतेचा अभाव
- निरर्थक भीती किंवा घबराट
- वजन वाढणे किंवा घटणे
- स्मरणशक्ती कमी होणे
काही संशोधनांमध्ये डिमेन्शिया व अल्झायमर रुग्णांमध्येही विटामिन D अत्यंत कमी आढळते. त्यामुळे मानसिक आरोग्यासाठी हे विटामिन किती महत्त्वाचे आहे याचा अंदाज येतो.
🇮🇳 भारत: सूर्यप्रकाश असूनही ७०% लोक विटामिन -D-अभावग्रस्त का?
नेचर जर्नलमध्ये प्रकाशित झालेल्या अहवालानुसार, भारतातील शहरी लोकसंख्येतील ७०% लोकांकडे विटामिन -D ची कमतरता आहे.
यामागील प्रमुख कारणे:
1️⃣ सूर्यप्रकाशाचा अभाव
- दिवसातील 90% वेळ घरात, ऑफिसमध्ये किंवा AC रूममध्ये जातो
- त्वचेचा मोठा भाग झाकणारे कपडे
- सतत सनस्क्रीनचा वापर
2️⃣ वायूप्रदूषण
UVB किरणे त्वचेपर्यंत पोहोचण्याआधीच प्रदूषणामुळे थांबतात.
3️⃣ आहारातील कमतरता
भारतीय आहार प्रामुख्याने शाकाहारी असल्याने विटामिन D असलेले अन्न कमी खाल्ले जाते.
4️⃣ मेलेनिनचे जास्त प्रमाण
सावळ्या त्वचेतील अधिक मेलेनिन सूर्यप्रकाशातून विटामिन D शोषण्यास अडथळा करते.
🧬 विटामिन -D शरीरात कसे कार्य करते?
आपल्या स्नायू, मेंदू, हृदय आणि रोगप्रतिकार प्रणालीमध्ये विटामिन -D चे खास रिसेप्टर्स असतात. सूर्यप्रकाश त्वचेवर पडताच शरीरात त्याचे उत्पादन सुरू होते. नंतर ते यकृत आणि मूत्रपिंडात जाऊन सक्रिय हार्मोनमध्ये बदलते.
या स्वरूपात ते पुढील महत्त्वाची कामे पार पाडते:
- कॅल्शियम शोषण सुधारते
- हाडे आणि दात मजबूत करते
- स्नायूंची ताकद वाढवते
- रोगप्रतिकारशक्ती वाढवते
- मूड नियंत्रित करते
🩺 यकृताच्या समस्यांमुळेही होऊ शकतो विटामिन -D चा अभाव
जरी सूर्यप्रकाश भरपूर मिळत असला, तरी काही लोकांकडे विटामिन -D चे प्रमाण कमी दिसते. कारण—
👉 यकृत व्यवस्थित कार्य न केल्यास विटामिन -D चे सक्रिय रूप तयार होत नाही.
म्हणूनच, सप्लिमेंट्स घेऊनही फायदा होत नाही आणि उलट शरीरावर दुष्परिणाम होऊ शकतात.
हेदेखील वाचा: थेट नारळातून नारळपाणी पिणे आरोग्यासाठी घातक? जाणून घ्या महत्त्वाचे वैज्ञानिक कारण
🍽️ भारतामध्ये विटामिन- D चे प्रमुख खाद्यस्रोत
तुमच्या आहारात या पदार्थांचा समावेश करा:
- फॅटी फिश (सॅल्मन, मॅकेरल)
- अंड्याचा बलक
- गाईचे दूध व फोर्टिफाइड दूध
- फॉर्टिफाइड कॉर्नफ्लेक्स
- चीज, बटर
- मशरूम
☀️ विटामिन -D वाढवण्यासाठी सर्वोत्तम उपाय
✔️ 1. सकाळच्या कोवळ्या उन्हात 20–30 मिनिटे फिरा
सनस्क्रीन न वापरता, हात-पाय उघडे ठेवून चालणे सर्वात प्रभावी.
✔️ 2. योग्य आहार घ्या
विटामिन -D संकेत असलेले पदार्थ दैनंदिन आहारात समाविष्ट करा.
✔️ 3. अत्यधिक सनस्क्रीन टाळा
फक्त दुपारच्या तीव्र उन्हातच वापरा.
✔️ 4. यकृताचे आरोग्य आणि BMI तपासा
फॅटी लिव्हर असलेल्या लोकांमध्ये विटामिन D कमी असते.
✔️ 5. डॉक्टरांच्या सल्ल्याने सप्लिमेंट्स घ्या
स्वतःहून सप्लिमेंट घेणे धोकादायक ठरू शकते.
🌟 सूर्यप्रकाशाने भरलेल्या देशात राहत असतानाही भारतातील लाखो लोक विटामिन -D च्या गंभीर कमतरतेने त्रस्त आहेत. ही कमतरता फक्त हाडांपुरती मर्यादित नसून मानसिक आरोग्यावरही परिणाम करणारी ठरते.
थोडासा कोवळा सूर्य, थोडा सक्रिय दिनक्रम, आणि थोडासा संतुलित आहार — या तीन गोष्टी तुमचे संपूर्ण आरोग्य बदलू शकतात.