भारतातील विचित्र संग्रहालये: आपल्या सांस्कृतिक वारशाचं दर्शन
भारत हा विविधतेने नटलेला आणि प्राचीन इतिहासाचा ठेवा असलेला देश आहे. इथल्या ऐतिहासिक संग्रहालयांतून आपण आपल्या सांस्कृतिक वारशाचं दर्शन घडवतो. परंतु, ऐतिहासिक महत्त्वाच्या संग्रहालयांच्या पलीकडे, काही संग्रहालये अशीही आहेत जी सामान्यतः चर्चेत नसलेल्या, पण अतिशय विचित्र आणि अनोख्या विषयांवर लक्ष केंद्रित करतात. अशा संग्रहालयांमध्ये आपण ज्या गोष्टींना महत्त्व देत नाही त्या गोष्टींची जपणूक होते. चला, भारतातील चार प्रमुख आणि विचित्र संग्रहालयांचा सविस्तर आढावा घेऊया.
१. सुलभ आंतरराष्ट्रीय शौचालय संग्रहालय: स्वच्छतेचा इतिहास
दिल्लीमध्ये असलेले सुलभ आंतरराष्ट्रीय शौचालय संग्रहालय हे एक अनोखे ठिकाण आहे, जिथे जगभरातील शौचालयांचा इतिहास उलगडला जातो. शौचालयांचा उल्लेख आला की आपण त्वरित त्यासारख्या साध्या गोष्टींकडे दुर्लक्ष करतो, पण या संग्रहालयात शौचालयांच्या विकासाची एक रोमांचक सफर घडते.
या संग्रहालयात प्राचीन काळापासून ते आजच्या आधुनिक काळापर्यंतच्या शौचालयांचा समृद्ध इतिहास मांडला आहे. येथे तुम्हाला रोमन सम्राटांच्या सोन्याने बनवलेल्या शौचालयांपासून ते मध्ययुगीन भारतातील राजा-महाराजांच्या शाही शौचालयांपर्यंतची झलक पाहायला मिळेल. इतकंच नव्हे तर सुलभ संस्थेने तयार केलेली बायोडिग्रेडेबल शौचालये देखील इथे प्रदर्शित आहेत, जी आधुनिक काळातील स्वच्छता समस्यांवर एक प्रभावी उपाय आहेत. शौचालय या एका साध्या गोष्टीवर उभारलेलं हे संग्रहालय आपल्या समाजाच्या स्वच्छतेच्या प्रवासाचं एक महत्त्वपूर्ण प्रतीक आहे.
२. भारतातील ही विचित्र संग्रहालये – आंतरराष्ट्रीय बाहुली संग्रहालय: वैश्विक कलेचा उत्सव
आंतरराष्ट्रीय बाहुली संग्रहालय हे दिल्लीतील आणखी एक अनोखं आकर्षण आहे, ज्यामध्ये जगभरातील बाहुल्यांचा अद्भुत संग्रह पाहायला मिळतो. या संग्रहालयाची स्थापना प्रसिद्ध व्यंगचित्रकार के. शंकर पिल्लई यांनी केली होती, आणि आज हे भारतातील सर्वात मोठ्या बाहुली संग्रहांपैकी एक आहे.
संग्रहालयात ८५ पेक्षा जास्त देशांतील ७,००० हून अधिक बाहुल्यांचा समावेश आहे. येथे तुम्हाला भारतीय पारंपरिक बाहुल्यांसह जगभरातील विविध संस्कृतींच्या बाहुल्या पाहायला मिळतात. विशेष म्हणजे महात्मा गांधी, मदर टेरेसा यांसारख्या थोर व्यक्तिमत्त्वांच्या बाहुल्याही इथे प्रदर्शित आहेत. जगभरातील लोककलेचा अद्वितीय संगम इथे अनुभवता येतो, जो आपल्या सांस्कृतिक वारशाच्या अनेक अनुषंगांना जोडतो.
३. भारतातील ही विचित्र संग्रहालये – मानव मेंदू संग्रहालय: आपल्या मेंदूचे रहस्य उलगडणारे
बंगळुरूमधील “मानव मेंदू संग्रहालय” हे विज्ञानाच्या उत्कटतेचा उत्कृष्ट नमुना आहे. मेंदू हा आपल्या शरीराचा सर्वात गुंतागुंतीचा अवयव आहे, जो आपल्या प्रत्येक क्रियेचं नियंत्रण करतो. या संग्रहालयात मेंदूचा अभ्यास आणि त्याचं शास्त्रशुद्ध प्रदर्शन पाहायला मिळतं.
हे संग्रहालय राष्ट्रीय मानसिक आरोग्य आणि तंत्रिका विज्ञान संस्थेच्या तळघरात स्थित आहे आणि इथे ३०० पेक्षा जास्त मानवी मेंदूंचे नमुने जतन केलेले आहेत. या नमुन्यांमधून आपल्याला मेंदूच्या कार्यप्रणालीचं सखोल ज्ञान मिळतं. या नमुन्यांचा उपयोग तंत्रिका विज्ञानाच्या अभ्यासासाठी आणि संशोधनासाठी केला जातो. या संग्रहालयात येणाऱ्या प्रत्येक व्यक्तीला मानवी मेंदूची अद्भुत क्षमता आणि त्यातील गूढरम्यता अनुभवण्याची संधी मिळते.
४. भारतातील ही विचित्र संग्रहालये- मायोंग: काळ्या जादूचे केंद्र
असामच्या मोरीगाव जिल्ह्यातील मायोंग हे एक असे गाव आहे, ज्याला भारतातील काळ्या जादूचे केंद्र मानले जाते. मायोंग सेंट्रल म्युझियममध्ये काळ्या जादूचा इतिहास आणि तंत्रे दर्शवणारे विविध प्रदर्शन पाहायला मिळतात.
या संग्रहालयात जादूटोणा, तांत्रिक पद्धती, हस्तनिर्मित बाहुल्या, आणि विविध प्रकारच्या मंत्रतंत्राच्या पुस्तकांचं प्रदर्शन आहे. येथे असलेल्या पांडुलिप्या आणि खोपड्यांनी काळ्या जादूच्या कथांचा वेध घेतल्याचं स्पष्ट दिसतं. भारतात अजूनही काही भागांमध्ये काळा जादू आणि जादूटोणा मान्यता पावतो, आणि मायोंग हे त्याचं एक महत्त्वपूर्ण केंद्र आहे. या संग्रहालयाच्या माध्यमातून आपल्याला अशा अनोख्या जगाचं दर्शन होतं, जिथे विज्ञान आणि अंधश्रद्धा यांचं द्वंद्व आहे.
विस्मृतीतल्या गोष्टींचं असामान्य प्रदर्शन
भारतातील ही विचित्र संग्रहालये आपल्याला एक वेगळं आणि अनोखं विश्व दाखवतात. भारतातील ही विचित्र संग्रहालये आपल्याला अचंबित करतात. या संग्रहालयांमधून आपण सामान्यतः विचार न करणाऱ्या विषयांवर एक नव्या दृष्टिकोनातून विचार करू शकतो. शौचालय, बाहुल्या, मेंदू, आणि काळ्या जादूच्या माध्यमातून या संग्रहालयांनी भारतीय सांस्कृतिक वारशाचं एक अनोखं चित्र उभं केलं आहे. या संग्रहालयांना भेट देणं म्हणजे आपल्या मानवी इतिहासाच्या गुंतागुंतीचा अनुभव घेणं आणि विस्मृतीत गेलेल्या गोष्टींची जपणूक करणं.
-मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली