राम सिंह यांचं रेडिओ संग्रहालय: रेडियोच्या ऐतिहासिक वारशाचा असामान्य ठेवा
आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या युगात जिथे मोबाईल आणि इंटरनेटच्या माध्यमातून संगीत आणि मनोरंजनाचे विविध पर्याय उपलब्ध आहेत, तिथे रेडियोचा वापर दिवसेंदिवस कमी होताना दिसत आहे. परंतु, उत्तर प्रदेशातील अमरोहा जिल्ह्यातील नैपूरा गावात एक असा व्यक्ती आहे ज्याच्या जीवनात रेडियोची प्रचंड महत्त्वाची भूमिका आहे. 68 वर्षीय राम सिंह बौद्ध यांनी आपल्या अपार प्रेमातून रेडियोच्या ऐतिहासिक वारशाचा एक असामान्य ठेवा निर्माण केला आहे.
रेडियोप्रेमाचं मूर्त रूप
राम सिंह यांनी आपल्या आयुष्यातील महत्त्वाचा काळ रेडिओसाठी समर्पित केला आहे. रेडियोविषयीच्या त्यांच्या या प्रेमातून त्यांनी एकूण 1,257 रेडिओ सेट्सचा अद्वितीय संग्रह केला आहे. हे संग्रहालय त्यांनी आपल्याच गावी नैपूरा येथे उभारलं आहे, ज्यामुळे त्यांचं नाव ‘गिनीज वर्ल्ड रेकॉर्ड्स’ मध्ये नोंदवले गेले आहे. या संग्रहातून त्यांनी जगभरातील रेडियो प्रेमींमध्ये एक खास स्थान निर्माण केलं आहे.
‘मन की बात’ कार्यक्रमातून प्रेरणा
राम सिंह यांना त्यांच्या रेडिओ संग्रहालयाची प्रेरणा पंतप्रधान नरेंद्र मोदींच्या ‘मन की बात’ या मासिक रेडियो कार्यक्रमातून मिळाली. मोदींनी देशवासीयांशी संवाद साधण्यासाठी रेडियोचा केलेला वापर पाहून राम सिंह यांच्या मनात रेडिओच्या ऐतिहासिक महत्त्वाचा साक्षात्कार झाला. त्यानंतर त्यांनी विविध प्रकारच्या रेडियो सेट्सचा शोध घेतला आणि त्यांना संग्रहालयात संकलित करण्यास सुरुवात केली.
गिनीज वर्ल्ड रेकॉर्ड्समध्ये स्थान
26 सप्टेंबर 2024 रोजी राम सिंह यांचे नाव ‘गिनीज वर्ल्ड रेकॉर्ड्स’ मध्ये नोंदवले गेले. त्यांच्या या संग्रहाने एक जागतिक कीर्तिमान रचला आहे. याआधीही, 18 फेब्रुवारी रोजी गिनीज वर्ल्ड रेकॉर्ड्सच्या टीमने त्यांच्या संग्रहालयाला भेट दिली होती आणि विविध प्रकारच्या 1,400 रेडियो सेट्समधून 1,257 रेडियोंची नोंद केली.
विविधांगी रेडियो संग्रह
राम सिंह यांचे संग्रहालय केवळ रेडियोचं जतन करणारा नसून, तिथे ऐतिहासिक महत्त्वाच्या विविध वस्तू देखील आहेत. त्यांच्या संग्रहातील काही रेडियो अत्यंत दुर्मिळ आणि मौल्यवान आहेत. यामध्ये 1920 मध्ये तयार झालेला यूएस आर्मीचा रेडियो, जो जवळपास 20 हजार रुपये किंमतीचा आहे, सर्वात महागडा आहे. त्याचबरोबर सर्वात लहान रेडियो केवळ एक इंचाचा असून, सर्वात मोठा रेडियो जर्मन ग्राउंड लिंक कंपनीचा असून त्याची लांबी दीड मीटर आहे.
ऐतिहासिक वस्तूंचा संग्रह
रेडियो व्यतिरिक्त राम सिंह यांच्या संग्रहालयात अनेक ऐतिहासिक वस्तू आहेत ज्या त्यांच्या संग्रहाला अधिक महत्त्व देतात. त्यात 1931 साली तयार झालेल्या पहिल्या बोलपटाच्या 200 रिळा, 300-400 वर्षांपूर्वीच्या पांडुलिपी, शक आणि कुषाण काळापासून मुघल आणि ब्रिटिश काळातील 2500 नाणी, 250 दुर्मिळ पुस्तके, ग्रामोफोन, पाकेट टीव्ही, स्टोव्ह, पेट्रोमैक्स दिवे, आणि विविध स्वयंपाकघरातील जुन्या वस्तूंचा समावेश आहे.
समाजाचा गौरव
राम सिंह यांनी दिल्लीच्या आकाशवाणी भवनातील संग्रहालयालाही 137 रेडियो भेट दिले आहेत. याशिवाय, त्यांनी पंतप्रधान नरेंद्र मोदींना एक पत्र लिहून आकाशवाणीमध्ये रेडियो संग्रहालय उभारण्याची विनंती केली होती. त्यांच्या या कार्यामुळे उत्तर प्रदेशचे मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ यांनीही राम सिंह यांच्या कौतुकासाठी सोशल मीडियावर पोस्ट केली होती.
एक महत्त्वाची वारसा जपणारी ठिकाण
राम सिंह यांचं हे संग्रहालय केवळ रेडियोप्रेमींसाठी नाही, तर येणाऱ्या पिढ्यांना रेडियोच्या ऐतिहासिक वारशाचं जतन करणारं आहे. यातून नव्या पिढ्यांना रेडियोच्या विकास प्रवासाची ओळख होईल. पंतप्रधान मोदींनी देखील आपल्या ‘मन की बात’ कार्यक्रमात राम सिंह यांच्या या कार्याचं विशेष कौतुक केलं होतं.
एक संपूर्ण जीवन रेडियोसाठी
राम सिंह हे वेअरहाउसिंग कॉर्पोरेशन ऑफ इंडियामधून सुपरवायझर पदावरून निवृत्त झाले आहेत. त्यांच्या निवृत्तीनंतरचा बहुतांश वेळ त्यांनी रेडियोच्या संग्रहासाठी दिला आहे. त्यांच्या या समर्पणातून त्यांनी एक अनमोल ठेवा तयार केला आहे, ज्याची किंमत जवळपास 25 लाख रुपये आहे.
Ram Singh यांच्या रेडियो संग्रहालयाने केवळ एका व्यक्तीच्या रेडियोप्रेमाचं दर्शन घडवलं नाही, तर त्यांचं कार्य पुढील पिढ्यांसाठी प्रेरणादायक ठरलं आहे. अशा प्रकारे ते त्यांच्या संग्रहालयाच्या माध्यमातून रेडियोचा ऐतिहासिक वारसा जपण्याचं महत्त्वपूर्ण कार्य करत आहेत.