दुधातील (Milk) भेसळ ओळखण्यासाठी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा व्हावा वापर
दूध (Milk) हे पोषक घटकांनी समृद्ध असलेले आणि आपल्या आहाराचा अविभाज्य भाग असलेले महत्त्वपूर्ण खाद्यपदार्थ आहे. भारतात लहान मुले, वृद्ध व्यक्ती, गर्भवती महिला, आणि आजारी लोक दररोज दूध आणि दुधाचे विविध पदार्थ सेवन करतात. परंतु, दुधामध्ये होत असलेली भेसळ आपल्या आरोग्यावर दीर्घकालीन आणि गंभीर परिणाम घडवू शकते. बाजारात उपलब्ध असलेल्या अनेक दुधाच्या उत्पादांमध्ये पाणी, सिंथेटिक रसायने, युरिया आणि इतर घातक घटक मिसळलेले आढळले आहेत. या समस्येचे वैज्ञानिक आणि आरोग्याच्या दृष्टीकोनातून विश्लेषण करणे अत्यावश्यक आहे, जेणेकरून दुधात होणाऱ्या भेसळीमुळे आरोग्यावर होणाऱ्या दुष्परिणामांची माहिती आणि जाणीव होईल.
1. दुधामधील सामान्य भेसळ आणि त्याचे परिणाम
दुधाचे (Milk) प्रमाण वाढविण्यासाठी त्यात सर्वसाधारणपणे पाणी मिसळले जाते. हे पाणी मिसळणे काही अंशी आरोग्यासाठी कमी धोकादायक आहे; परंतु समस्या तेव्हा गंभीर बनते जेव्हा दुधात युरिया, डिटर्जेंट, सिंथेटिक दूध (Milk) , स्टार्च आणि इतर हानिकारक रसायने मिसळली जातात. या रसायनांमुळे दूधाचे नैसर्गिक पोषण नष्ट होते आणि दुधाचे (Milk) सेवन करणे आरोग्यासाठी धोकादायक ठरते. उदाहरणार्थ, युरिया हे एक रसायन आहे, जे सामान्यतः शेतीमध्ये खत म्हणून वापरले जाते. परंतु युरिया दुधात मिसळल्यास त्याच्या गुणवत्तेवर प्रतिकूल परिणाम होतो, आणि किडनी, यकृत आणि इतर महत्त्वपूर्ण अवयवांना गंभीर हानी पोहोचते.
हे देखील वाचा: Low Blood Sugar / रक्तातील साखर कमी होणे: कारणे, लक्षणे व उपचार
2. प्रोटीन परीक्षण आणि युरिया भेसळ
दुधातील प्रोटीनची चाचणी करताना त्यात नायट्रोजनच्या प्रमाणाचे मोजमाप केले जाते. युरियामध्ये नायट्रोजनचे प्रमाण जास्त असल्याने, दुधात (Milk) युरिया मिसळल्यावर कृत्रिमरीत्या प्रोटीनचे प्रमाण वाढल्याचे दर्शवले जाते. ही भेसळ ग्राहकांसाठी मोठा धोका निर्माण करते, कारण ग्राहकांना प्रतीत होते की दूध (Milk) पोषक आहे, परंतु प्रत्यक्षात ते त्यांना घातक रसायने सेवन करण्यास भाग पाडते. जागतिक आरोग्य संघटनेच्या (WHO) अहवालानुसार, दरवर्षी 60 कोटी लोकांना खाद्य भेसळीमुळे आरोग्य समस्या निर्माण होतात, ज्यामध्ये भेसळयुक्त दुधाचे सेवन प्रमुख कारण ठरते.
3. भेसळीचे गंभीर परिणाम – कॅन्सर आणि इतर आजार
दुधात (Milk) मिसळले जाणारे रासायनिक घटक जसे की फॉर्मल्डिहाइड आणि युरिया हे कॅन्सरसारख्या गंभीर आजारांना आमंत्रण देऊ शकतात. फॉर्मल्डिहाइड हे रसायन शरीराच्या पेशींमध्ये जीनमध्ये बदल घडवून कॅन्सरचा धोका वाढवते, तर युरिया दूधाचे पोषण artificially वाढवतो. अशा रसायनांचे सेवन केल्याने केवळ कॅन्सरच नव्हे, तर किडनी आणि यकृताच्या विफलतेसारख्या गंभीर आजारांना सामोरे जावे लागते. WHO च्या ‘कॅन्सर रिस्क असेसमेंट’ अहवालानुसार, रासायनिक भेसळीतून प्रभावित झालेल्या लोकांमध्ये स्तन आणि प्रोस्टेट कॅन्सरच्या घटनांमध्ये वाढ झालेली दिसून आली आहे.
4. भेसळ ओळखण्याच्या तंत्रज्ञानाची आवश्यकता
दुधातील भेसळ ओळखण्यासाठी आधुनिक आणि अत्यंत संवेदनशील तंत्रज्ञानाची गरज आहे. सध्या भारतात दूध (Milk) तपासण्यासाठी विविध पद्धती वापरल्या जातात, परंतु त्यातील काही तंत्रज्ञान जुनी आणि अप्रभावी ठरली आहेत. त्यामुळे, HPLC (हाय परफॉरमन्स लिक्विड क्रोमॅटोग्राफी) आणि GC (गॅस क्रोमॅटोग्राफी) यांसारख्या अत्याधुनिक तंत्रज्ञानांचा वापर करणे गरजेचे आहे. HPLC तंत्रज्ञानाने दुधात युरिया, डिटर्जेंट आणि इतर सिंथेटिक पदार्थ अचूकपणे ओळखता येतात. ‘जर्नल ऑफ डेअरी सायन्स’मध्ये प्रकाशित अभ्यासानुसार, HPLC तंत्रज्ञानाची अचूकता 97% आहे. या तंत्रज्ञानाच्या मदतीने दूध उत्पादनाच्या गुणवत्तेत सुधारणा होऊ शकते आणि भेसळीच्या घटनांमध्ये घट होऊ शकते.
5. कठोर कायदे आणि दंडात्मक उपाययोजना
दुधातील भेसळ रोखण्यासाठी कठोर कायदे आणि त्यांचे प्रभावी अंमलबजावणी करणे आवश्यक आहे. भारतीय खाद्य सुरक्षा आणि मानक प्राधिकरणाने कठोर नियमावली तयार केली आहे, परंतु त्यांचे प्रभावी पालन करणे एक आव्हान ठरले आहे. बाजारात मिळणाऱ्या दुधाच्या उत्पादनांमध्ये भेसळ आढळून आल्यावरही अनेकदा दोषींवर कारवाई होत नाही, ज्यामुळे अपराध्यांचे मनोबल वाढते. यासाठी कठोर शिक्षेचे प्रविधान असावे, जेणेकरून अपराध्यांना मोठा आर्थिक दंड आणि कारावासाची शिक्षा देऊन अशा कृत्यांवर आळा घालता येईल.
6. जनजागृती आणि ग्राहकांची जबाबदारी
भेसळीला आळा घालण्यासाठी केवळ कायदे आणि नियम पुरेसे नाहीत. ग्राहकांनीही जागरूक राहून योग्य दुधाचे उत्पादन निवडावे, जेणेकरून त्यांच्या आरोग्यावर प्रतिकूल परिणाम होणार नाहीत. दूध उत्पादकांनी अल्पकालिक नफ्यासाठी भेसळ टाळावी कारण अशा भेसळीचा दीर्घकालीन परिणाम त्यांच्यावरच होतो. एका अभ्यासानुसार, भेसळीची माहिती झाल्यावर ग्राहक अशा उत्पादकांचा बहिष्कार घालतात, ज्यामुळे त्यांच्या उत्पादनाची विक्री सुमारे 40% कमी होते. ग्राहकांनी स्थानिक आणि विश्वसनीय स्रोतांकडून दूध खरेदी करणे अधिक सुरक्षित असते.
दुधातील (Milk) भेसळ ही गंभीर समस्या आहे, जी आपल्या देशाच्या आरोग्य यंत्रणेवर गंभीर परिणाम करत आहे. यामुळे कॅन्सर, हृदयरोग, किडनी विकार आणि यकृताचे विकार उद्भवतात. ही समस्या सोडवण्यासाठी सरकार, दुग्धउद्योग आणि ग्राहक या सर्वांनी एकत्र येऊन उपाययोजना केल्या पाहिजेत. यासाठी कठोर कायदे, अधिक चांगल्या चाचणी प्रणाली आणि नैतिक जागरूकतेला प्रोत्साहन देणे आवश्यक आहे, जेणेकरून भेसळीच्या गंभीर परिणामांपासून भविष्यात बचाव करता येईल.