भगरमध्ये विविध जीवनसत्त्वे आढळतात भरपूर प्रमाणात
भगर हे तृणधान्य असून, इतर तृणधान्यांच्या तुलनेत त्याची उत्पादकता कमी असली तरी, त्याचे पौष्टिक मूल्य खूप जास्त आहे. हे पीक ६० ते ७० दिवसांत तयार होते, आणि याच्या खोलवर जाणाऱ्या मुळांमुळे हे पीक कोरडवाहू क्षेत्रातही चांगले वाढते. याच्या दाण्यांमध्ये प्रथिने, तंतूमयता, लोह, आणि विविध जीवनसत्त्वे भरपूर प्रमाणात आढळतात.
औषधी गुणधर्म
भगरातील तंतूमय घटक पचनक्रिया सुधारतात, तर कमी ग्लायसेमिक इंडेक्समुळे मधुमेह रुग्णांसाठी हे अन्न योग्य ठरते. यातील फॅटी अॅसिड्स कोलेस्टेरॉलचे प्रमाण नियंत्रित ठेवण्यास मदत करतात, ज्यामुळे हृदयविकाराचा धोका कमी होतो. भगरात लोह आणि कॅल्शिअम मुबलक प्रमाणात असल्यामुळे हाडांचे आरोग्य सुधारते. तसेच, यातील प्रथिने आणि अमिनो ॲसिड्स स्नायूंना ताकद देऊन शारीरिक विकासास चालना देतात.
यातील विविध फायटोकेमिकल्स (जसे की फ्लॅवोनॉइड्स, सॅपोनिन्स, आणि टॅनिन्स) अँटीऑक्सिडंट म्हणून कार्य करतात आणि कर्करोगासारख्या गंभीर आजारांचा धोका कमी करतात. फ्लॅवोनॉइड्स हृदयाच्या आरोग्यासाठी उपयुक्त असतात, तर सॅपोनिन्स हृदयविकार टाळण्यास मदत करतात. यातील टॅनिन शरीरातील विषारी घटक बाहेर काढण्यास मदत करतात.
आरोग्यदायी फायदे
भगर मधुमेह, हृदयरोग, लठ्ठपणा, आणि कॅन्सरसारख्या आजारांवर उपयुक्त ठरते. यातील कमी कॅलरीमुळे वजन नियंत्रणात ठेवण्यासाठी हा उत्तम पर्याय आहे.
तंतूमय घटकांमुळे पचनक्रिया सुधारते आणि रक्तातील साखरेचे प्रमाण नियंत्रित ठेवण्यात मदत होते.
समस्या आणि त्यावर उपाय
वरई किंवा bhagar विषबाधा मुख्यत्वे अयोग्य साठवणुकीमुळे होऊ शकते. बुरशीमुळे तयार होणारे अॅफ्लाटॉक्सिन शरीरावर विशेषतः यकृतावर गंभीर परिणाम करू शकतात. विषबाधेमुळे पोटदुखी, उलटी, अतिसार, आणि शारीरिक दुर्बलता होण्याची शक्यता असते.
उपाययोजना म्हणून वरई किंवा bhagar साठवताना ओलावा आणि उष्णता यापासून संरक्षण करणे आवश्यक आहे. भगर योग्य तापमानात आणि कोरड्या जागी ठेवावी. तसेच, काढणी योग्य वेळेत करून, नंतर दाण्यांना स्वच्छ आणि कोरडे ठेवणे महत्त्वाचे आहे. बाजारात विक्रीसाठी जाणाऱ्या भगरीची नियमित तपासणी करावी, विशेषतः अॅफ्लाटॉक्सिन आणि इतर विषारी द्रव्यांच्या चाचण्या घेतल्या पाहिजेत.
मूल्यवर्धित पदार्थ आणि पाककृती
वरई किंवा bhagar चा वापर विविध मूल्यवर्धित उत्पादनांमध्ये केला जातो, जसे की पीठ, लाडू, बिस्किट, नाचणी, पापड, इत्यादी. १०० ग्रॅम भगरीत ३.६ ग्रॅम प्रथिने, ६.७ ग्रॅम तंतू, १२.२ मिग्रॅ लोह, आणि १८ मिग्रॅ कॅल्शिअम असते. याशिवाय जीवनसत्त्व ब, फॉस्फरस, आणि मॅग्नेशिअमदेखील भरपूर प्रमाणात असतात.
पाककृती
– खिचडी: वरई किंवा bhagar च्या ताज्या दाण्यांपासून बनवलेली खिचडी पोषणमूल्यांनी समृद्ध आणि स्वादिष्ट असते.
– ढोकळे: भगरच्या पिठापासून बनवलेला ढोकळा पचायला हलका आणि पौष्टिक असतो.
– लाडू: भगरीच्या पिठातून बनवलेले लाडू स्नायूंना बळकटी देतात.
– इडली, डोसा: भगरीच्या पिठापासून इडली आणि डोसा बनवता येतात, जे पचायला सोपे आणि स्वादिष्ट असतात.
वरई किंवा bhagar हे आरोग्यदायी, पौष्टिक, आणि कमी कॅलरीचे तृणधान्य आहे, जे शरीराला अनेक आजारांपासून संरक्षण देते. योग्य साठवणूक आणि प्रक्रिया केल्यास हे तृणधान्य अधिक फायदेशीर ठरते.