सारांश: पंढरपुरी म्हैस ही सोलापूर जिल्ह्याची अद्वितीय आणि दुग्धोत्पादनासाठी प्रसिद्ध जात आहे. कमी देखभालीत १४.६% स्निग्धांशाचे पौष्टिक दूध देण्याच्या क्षमतेमुळे ती “एटीएम” म्हणून ओळखली जाते. प्रजासत्ताक दिनाच्या झांकीत तिचा समावेश होऊन राष्ट्रीय स्तरावर तिच्या महत्त्वाला मान्यता मिळाली. शेतकऱ्यांसाठी फायदेशीर ठरणाऱ्या या म्हशीच्या संवर्धनासाठी विविध प्रकल्प राबवले जात आहेत.
पंढरपुरी म्हैस ही महाराष्ट्रातील सोलापूर जिल्ह्याची ओळख आणि अभिमान आहे. तिच्या दुग्धोत्पादन क्षमतेमुळे ती भारतातच नव्हे, तर जागतिक स्तरावरही चर्चेचा विषय ठरली आहे. नुकत्याच झालेल्या प्रजासत्ताक दिनाच्या परेडमध्ये पंढरपुरी म्हशीच्या झांकीचा समावेश झाल्यामुळे सोलापूर जिल्ह्याला एक नवा सन्मान मिळाला आहे. नवी दिल्ली येथे प्रजासत्ताक दिनानिमित्त आयोजित परेडमधील झांकीत केंद्रीय पशुपालन व दुग्धविकास मंत्रालयाकडून पंढरपुरी म्हशीची झलक पाहायला मिळणार आहे.
पंढरपुरी म्हशीचे महत्त्व
देशातील २५६ जातींपैकी पंढरपुरी म्हैस ही एक “अद्वितीय” जाती आहे. तिच्या उच्च प्रतीच्या दुधामुळे ती “एटीएम (एनी टाइम मिल्क)” म्हणून ओळखली जाते. विशेषतः कोल्हापूरच्या पैलवानांना बलदायक दूध पुरवण्यासाठी तिचा उपयोग केला जातो. कमी देखभालीत अधिक उत्पादन देणारी ही जात शेतकऱ्यांसाठी फायदेशीर जोडधंदा ठरली आहे.
प्रजासत्ताक दिनाच्या झांकीत सहभाग
प्रजासत्ताक दिनानिमित्त नवी दिल्ली येथे आयोजित परेडमध्ये केंद्रीय पशुपालन आणि दुग्धविकास मंत्रालयाच्या झांकीत पंढरपुरी म्हशीचे दर्शन घडले. या झांकीत म्हैस, रेडकू आणि वैरण टाकणारी महिला असे दृश्य साकारण्यात आले. या सहभागामुळे पंढरपुरी म्हशीची राष्ट्रीय पातळीवर ओळख पटली.
वैशिष्ट्यपूर्ण गुण
1. दूधाचा दर्जा: पंढरपुरी म्हशीचे दूध १४.६% स्निग्धांशाचे असते, जे पौष्टिकतेने परिपूर्ण आहे.
2. उत्पादन क्षमता: एका वेतात ही म्हैस ३२०० लिटर दूध देऊ शकते. एकावेळी ती ४ ते ४.५ लिटर दूध देते.
3. रोगप्रतिकारक शक्ती: या म्हशींमध्ये रोगप्रतिकारक क्षमता अधिक असल्याने त्यांना आजार कमी होतात.
4. निवासी परिस्थितीशी जुळवून घेण्याची क्षमता: निकृष्ट चाऱ्यावरही चांगल्या प्रकारचे दूध देण्याची क्षमता तिच्यात आहे.
सोलापूर जिल्ह्यातील प्रकल्प
सोलापूर जिल्ह्यात गेल्या ११ वर्षांपासून पंढरपुरी म्हशीच्या वंशावळ सुधारणा प्रकल्पावर काम सुरू आहे. जिल्ह्यातील नऊ तालुक्यांमध्ये या प्रकल्पाचा विस्तार असून डॉ. राजकुमार वसुलकर यांच्या नेतृत्वाखाली मोठे यश मिळाले आहे. लक्ष्मी दहिवडी येथील एका म्हशीने दुधाच्या स्निग्धांशात विक्रम प्रस्थापित केला आहे.
आर्थिक आणि सामाजिक महत्त्व
पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी शेतीवरील खर्च कमी करण्यावर भर दिला आहे. त्याचाच एक भाग म्हणून पंढरपुरी म्हशीला प्रोत्साहन दिले जात आहे. ही म्हैस कमी खर्चात अधिक उत्पन्न देऊ शकते, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचे जीवनमान उंचावू शकते.
पंढरपुरी म्हैस ही केवळ सोलापूर जिल्ह्याची नव्हे, तर देशाची संपत्ती आहे. तिच्या दुग्धोत्पादनाच्या क्षमतेमुळे आणि अनुकूल वैशिष्ट्यांमुळे ती शेतकऱ्यांसाठी वरदान ठरली आहे. प्रजासत्ताक दिनाच्या झांकीत तिचा समावेश होणे हे तिच्या महत्वाची दखल घेतल्याचे द्योतक आहे. या उपक्रमामुळे पंढरपुरी म्हशीच्या संवर्धनाला आणि प्रचाराला नक्कीच गती मिळेल.