✍️ मानवी आरोग्यावर तंबाखू आणि धूम्रपानाचे घातक परिणाम हे नवे नाहीत. श्वसनाचे आजार, हृदयविकार, कर्करोग, अशक्तपणा यासह अनेक गंभीर आजारांशी तंबाखूचा संबंध असल्याचे पुरावे आधीच समोर आले आहेत. मात्र आता जागतिक आरोग्य संघटनेच्या (WHO) अहवालाने आणखी एक भीषण चित्र अधोरेखित केले आहे – ते म्हणजे तंबाखू व धूम्रपानामुळे थेट मुलांच्या आरोग्यावर आणि विकासावर होणारा गंभीर परिणाम. पालकांच्या धूम्रपानाच्या सवयीमुळे लहान मुले ‘स्टंटिंग’ अर्थात ठेंगणेपणाची शिकार होत असल्याचे निष्कर्ष या अहवालात मांडले आहेत.
🚭 धूम्रपान व बाल्यावस्था : चिंतेचा मुद्दा
WHO च्या अहवालात नमूद करण्यात आले आहे की, धूम्रपान करणाऱ्या पालकांच्या मुलांमध्ये ठेंगणेपणाचा धोका अधिक असतो. या धोक्याची तीव्रता मुलं जितक्या जास्त प्रमाणात धुराच्या संपर्कात येतात तितकी वाढत जाते. मुलांचा शारीरिक विकास खुंटणे म्हणजे त्यांच्या वाढीच्या नैसर्गिक प्रक्रियेत अडथळा निर्माण होणे होय. हे केवळ शारीरिक आरोग्यापुरते मर्यादित नसून त्यांच्या मानसिक आणि बौद्धिक विकासावरही दूरगामी परिणाम करणारे आहे.
🤰 गर्भवती महिलांवर परिणाम
गर्भावस्थेत धूम्रपान केल्यास अकाली प्रसूती, कमी वजनाची बाळे, अशक्त शारीरिक विकास यांसारखे गंभीर परिणाम होऊ शकतात. गर्भवती महिला जितके जास्त प्रमाणात धूम्रपान करते तितका बाळावर होणारा परिणाम गंभीर ठरतो.
याहूनही गंभीर बाब म्हणजे हा अपाय केवळ जन्मावेळीच मर्यादित राहत नाही, तर शैशवावस्थेतून पुढेही मुलांच्या आरोग्यावर त्याचे दुष्परिणाम दिसून येतात.
🧪 तंबाखूच्या धुरातील घातक रसायने
तंबाखूच्या धुरामध्ये हजारो प्रकारची विषारी रसायने असतात. ही रसायने गर्भस्थ शिशु तसेच नवजात बालकांच्या वाढीला थेट हानी पोहोचवतात. धुराच्या संपर्कामुळे जन्मजात आजार, शारीरिक विकासात अडथळे, श्वसनाचे विकार आणि पुढे आयुष्यभर भेडसावणारे आजार उद्भवतात.
विशेषत: जन्मानंतर इतरांकडून केलेल्या धूम्रपानामुळे निर्माण झालेल्या धुराच्या संपर्कात आल्यास मुलांमध्ये दमा, न्यूमोनिया, श्वसनाचे विकार, कानाचे आजार यांसह विकासाशी संबंधित गंभीर समस्या वाढतात.
हेदेखील वाचा: जागतिक वाहनमुक्त दिवस: प्रदूषणमुक्त, निरोगी आणि हरित जीवनशैलीकडे एक पाऊल
📊 जागतिक पातळीवरील स्थिती
WHO च्या आकडेवारीनुसार सध्या जगभरातील सुमारे १४.८ कोटी मुले ठेंगणेपणाच्या समस्येने ग्रस्त आहेत. यात बहुसंख्य मुले आफ्रिका (४३ टक्के) आणि आशिया (५२ टक्के) या खंडातील आहेत. ठेंगणेपणा हा केवळ उंचीचा प्रश्न नसून त्यामागे कुपोषण, आरोग्यदायी आहाराचा अभाव आणि आता धूम्रपानासारखे अप्रत्यक्ष घटकही कारणीभूत असल्याचे स्पष्ट झाले आहे.
📉 भारताची गंभीर परिस्थिती
संयुक्त राष्ट्राने प्रसिद्ध केलेल्या लेव्हल्स अँड ट्रेंड्स इन चाईल्ड मालन्यूट्रिशन २०२३ या अहवालानुसार भारतातील ५ वर्षांखालील ३१.७ टक्के मुले स्टंटिंगची शिकार आहेत. म्हणजेच जवळपास प्रत्येक तिसरे मूल आपल्या वयाच्या मानाने ठेंगणे आहे.
धक्कादायक बाब म्हणजे जगभरातील प्रत्येक चौथ्या स्टंटिंगग्रस्त मुलाचे वास्तव्य भारतात आहे. आकडेवारीनुसार जगातील २४.६ टक्के स्टंटिंगग्रस्त मुले भारतात आहेत. हा एक प्रकारे आरोग्य आपत्तीच आहे.
⚠️ ठेंगणेपणाचे परिणाम
ठेंगणेपणामुळे मुलांमध्ये आजारांना अधिक बळी पडण्याची प्रवृत्ती निर्माण होते. त्यांच्या शारीरिक वाढीत विलंब होतो, बौद्धिक विकास खुंटतो, शिक्षण आणि करिअरमध्ये अडथळे येतात. इतकेच नव्हे तर आयुर्मान कमी होण्याचा धोका देखील वाढतो. WHO चे तज्ज्ञ डॉ. एटिएन क्रग यांच्या मते, “ठेंगणेपणा मुलांच्या वाढण्याचा, शिकण्याचा आणि प्रगती करण्याचा हक्क हिरावून घेतो.”
🏛️ धोरणात्मक बदलांची गरज
WHO ने आपल्या अहवालात सर्व देशांच्या सरकारांना स्पष्ट आवाहन केले आहे की, तंबाखूच्या वापरावर नियंत्रण आणण्यासाठी धोरणे अधिक कडक करावीत. भारतासारख्या देशात तंबाखूचे व्यसन प्रचंड प्रमाणावर असून ते फक्त वैयक्तिक आरोग्यापुरते मर्यादित न राहता पुढील पिढ्यांच्या आरोग्यावर घातक सावली टाकत आहे.
तंबाखूजन्य पदार्थांची विक्री, जाहिरात, वितरण यावर कडक निर्बंध असणे गरजेचे आहे. गर्भवती महिलांना आणि लहान मुलांच्या पालकांना याविषयी व्यापक जनजागृती करणे आवश्यक आहे.
🙏 पालकांची जबाबदारी
धूम्रपानाचे सर्वाधिक दुष्परिणाम निष्पाप मुलांवर होत असतील, तर पालकांनी स्वतःचा पुनर्विचार करणे अत्यावश्यक आहे. एकीकडे आपण मुलांच्या चांगल्या शिक्षणासाठी, उज्ज्वल भविष्याकरिता धडपडत असतो आणि दुसरीकडे आपल्या सवयींमुळे त्यांच्या आरोग्यावर गदा आणत असतो, ही मोठी विसंगती आहे.
पालकांनी स्वतः धूम्रपान सोडण्याचा संकल्प करणे, धूम्रपानमुक्त घर निर्माण करणे, लहान मुलांना धुराच्या संपर्कापासून वाचवणे हीच खरी कर्तव्यपूर्ती ठरेल.
🌱 समाजाची भूमिका
धूम्रपानाविरोधात जनजागृतीसाठी समाजातील सर्व घटकांनी एकत्र यायला हवे. शाळा, महाविद्यालये, स्वयंसेवी संस्था, आरोग्य संस्था यांनी विशेष मोहिमा राबवायला हव्यात. धार्मिक-सांस्कृतिक कार्यक्रमांतूनही धूम्रपानविरोधी संदेश देण्यात यावा. मुलांच्या आरोग्यासाठी स्वच्छ हवा व तंबाखूमुक्त वातावरण निर्माण करणे ही सामूहिक जबाबदारी आहे.
तंबाखू व धूम्रपान ही फक्त व्यक्तीची सवय नाही, तर ती समाजावर, पुढील पिढ्यांवर सावली टाकणारी समस्या आहे. WHO चा अहवाल आपल्याला या समस्येची गंभीरता दाखवून देतो. ठेंगणेपणासारखी समस्या ही केवळ आकडेवारी नाही, तर ती लाखो मुलांच्या आयुष्याचा प्रश्न आहे. म्हणूनच पालक, समाज आणि शासन – या तिन्ही स्तरांवर प्रयत्न व्हायला हवेत. तंबाखूविरोधी मोहिमा अधिक तीव्र व्हाव्यात, कठोर कायदे अमलात यावेत, आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे पालकांनी स्वतःची जीवनशैली बदलण्याचा निर्धार करावा. मुलांचे आरोग्य हेच खरे भविष्याचे भांडवल आहे. ते धुराच्या सावलीत नव्हे, तर स्वच्छ, निरोगी वातावरणात फुलावे – हीच खरी सामाजिक बांधिलकी आहे.