सारांश: टार्डिग्रेड, ज्याला वॉटर पिग किंवा पाण्यातला भालू म्हणतात, हा सूक्ष्मजीव अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीत टिकतो. तो -४५७°C ते १५०°C तापमान, निर्वात स्पेस आणि प्रखर किरणोत्सर्ग सहन करू शकतो. अन्न-पाण्याशिवाय ३० वर्षे आणि विशिष्ट परिस्थितीत २०० वर्षे जिवंत राहू शकतो. पृथ्वीवरील सर्व जीवसृष्टी नष्ट झाली तरीही तो शेवटपर्यंत टिकणारा जीव आहे.
पृथ्वीवर असा एक काळ येईल, जेव्हा संपूर्ण मानवजात नष्ट होईल. तुम्हाला आश्चर्य वाटेल की माणसाच्या नष्ट होण्याच्या नंतरही अवघ्या अर्ध्या मिलीमीटरचा एक छोटा जीव जिवंत राहील. हा जीव तोपर्यंत मरणार नाही, जोपर्यंत सूर्याचा अंत होत नाही. हा प्राणी अन्न आणि पाण्याशिवाय तब्बल ३० वर्षे टिकू शकतो. एवढेच नव्हे, तर १५० अंश सेल्सियस (३०२ अंश फॅरेनहाइट) एवढ्या उष्णतेत आणि -४५७ अंश सेल्सियस एवढ्या प्रचंड थंडीतही तो सुरक्षित राहू शकतो. माणसाचा अंत झाला तरीसुद्धा या जीवाला काहीही अपाय होणार नाही.
तुमच्या मनात प्रश्न येत असेल की, मानवाच्या अस्तित्वानंतरही जीवन शक्य आहे का? याचे उत्तर आहे—होय! जोपर्यंत सूर्य आपल्या उष्णतेने तेजस्वी आहे आणि अंधारात परिवर्तित होत नाही, तोपर्यंत हा एकमेव जीव पृथ्वीवर टिकून राहील. या आठ पायांच्या सूक्ष्म प्राण्याला “टार्डिग्रेड” असे म्हणतात.
वॉटर पिग (Water Pig) म्हणजे काय?
वॉटर पिग हा एक सूक्ष्मजीव आहे, ज्याला टार्डिग्रेड (Tardigrade) असे वैज्ञानिक नाव आहे. तो अत्यंत कठीण परिस्थितीत तग धरू शकतो. याला “पाण्याचा भालू” किंवा “जल-सुअर” असेही म्हटले जाते. हा प्राणी पृथ्वीवरील सर्वांत कठीण परिस्थितीत टिकणाऱ्या जीवांपैकी एक आहे.
वॉटर पिगचे वैशिष्ट्ये:
1. अतिशय लहान आकार:
– वॉटर पिग फक्त ०.३ ते ०.५ मिलीमीटर इतकाच लहान असतो.
– साध्या डोळ्यांनी पाहता येत नाही, पण सूक्ष्मदर्शकाखाली दिसतो.
2. अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीत जगण्याची क्षमता:
– हा जीव -४५७°C इतक्या कडाक्याच्या थंडीत आणि १५०°C इतक्या उष्णतेतही जिवंत राहू शकतो.
– बिना अन्न आणि पाण्याच्या ३० वर्षांपर्यंत तग धरू शकतो.
– हा जीव डीप स्पेसमधील निर्वात (Vacuum) परिस्थितीतही टिकू शकतो.
3. कठीण परिस्थितीत संरक्षण प्रणाली:
– टार्डिग्रेड अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीत क्रिप्टोबायोसिस (Cryptobiosis) नावाची प्रक्रिया वापरतो.
– यामध्ये तो स्वतःला पूर्णपणे कोरडा करतो आणि आपल्या शरीरातील सर्व जैविक क्रिया थांबवतो.
– अनुकूल परिस्थिती मिळाल्यावर तो पुन्हा सक्रिय होतो.
4. अत्यंत उच्च किरणोत्सर्ग सहन करण्याची क्षमता:
– हा प्राणी माणसाच्या तुलनेत १००० पट जास्त रेडिएशन सहन करू शकतो.
– क्ष-किरण (X-Rays), गामा किरण (Gamma Rays) आणि अणू स्फोटातून निघणारे किरणसुद्धा याला मारू शकत नाहीत.
5. स्पेसमध्येही टिकून राहण्याची क्षमता:
– २००७ मध्ये युरोपियन स्पेस एजन्सीने काही टार्डिग्रेड अंतराळात पाठवले होते.
– निर्वात परिस्थितीत, सूर्याच्या तीव्र किरणांमध्येही ते सुरक्षित राहिले आणि पृथ्वीवर परत आल्यानंतर ते पुन्हा सक्रिय झाले.
वॉटर पिग कुठे आढळतो?
– टार्डिग्रेड हे नदी, तलाव, समुद्र, हिमनग, डोंगर, गरम पाण्याचे झरे आणि दगडांवरील शेवाळांमध्ये आढळतात.
– ते समुद्राच्या ४,००० मीटर खोल भागातही जिवंत राहू शकतात.
– जंगलातील ओलसर गवत आणि झाडांच्या सालांवरही ते सापडतात.
वैज्ञानिकांसाठी वॉटर पिग का महत्त्वाचा आहे?
– जीवन टिकवण्याची अद्भुत क्षमता:
– हा जीव ज्या परिस्थितीतही तग धरू शकतो, त्यामुळे भविष्यात अंतराळ संशोधनासाठी त्याचा अभ्यास महत्त्वाचा आहे.
– मानवी अस्तित्वासाठी उपयोग:
– टार्डिग्रेडच्या डीएनएमध्ये असलेल्या विशेष संरक्षक गुणधर्मांमुळे भविष्यात माणसाला अंतराळातील प्रखर किरणोत्सर्गापासून वाचवण्यासाठी संशोधन सुरू आहे.
– जीवनाच्या उत्पत्तीबाबत महत्त्वाचा संकेत:
– वॉटर पिग एवढ्या कठीण परिस्थितीत टिकतो, त्यामुळे वैज्ञानिकांना असे वाटते की अंतराळातील इतर ग्रहांवरही यासारखे जीव असू शकतात.
टार्डिग्रेडशी संबंधित काही रोचक तथ्ये:
1. टार्डिग्रेड पृथ्वीवरील सर्वांत टिकाऊ जीव आहे.
2. हे डायनासोरांच्या आधीपासून अस्तित्वात आहेत (सुमारे ५० कोटी वर्षांपासून).
3. हा जीव अणुबॉम्बच्या स्फोटातही जिवंत राहू शकतो.
4. टार्डिग्रेडला बायोलॉजिकल झोंबी असेही म्हणतात, कारण तो पूर्णपणे निर्जीव अवस्थेत जाऊन परत जिवंत होतो.
5. वैज्ञानिकांच्या मते, संपूर्ण पृथ्वीवरील जीवसृष्टी नष्ट झाली तरीही हा जीव शेवटपर्यंत टिकेल!
वॉटर पिग म्हणजेच टार्डिग्रेड हा पृथ्वीवरील सर्वांत कठीण परिस्थितीत जगणारा जीव आहे. त्याची जीवनसत्ता एवढी मजबूत आहे की माणसाच्या अस्तित्वाच्या नंतरही तो राहील. भविष्यात अंतराळातील जीवन, दीर्घायुष्य आणि पृथ्वीवरील बदलत्या हवामानाच्या परिस्थितीवर संशोधनासाठी हा जीव अत्यंत महत्त्वाचा ठरू शकतो.
जर पृथ्वीवर काहीही वाचणार नसेल, तरीही हा सूक्ष्मजीव अखेरपर्यंत अस्तित्वात असेल!