चंदूभाई विरानी: प्रेरणादायी प्रवास
चंदूभाई विरानी हे नाव आज भारतीय उद्योगविश्वात एका आदर्श उद्योजकतेच्या प्रतीकासारखे उभे आहे. त्यांची ‘बालाजी वेफर्स’ कंपनी, जी आज ४,००० कोटी रुपयांची आहे, त्यांच्या कष्ट, धैर्य आणि अचूक दृष्टिकोनामुळे उभी राहिली आहे. परंतु, या यशस्वी उद्योजकतेमागे संघर्ष, जिद्द आणि ठाम इच्छाशक्तीचा एक महत्त्वपूर्ण प्रवास आहे. एकेकाळी नव्वद रुपयांच्या पगारावर काम करणारे चंदूभाई आज एका नामांकित कंपनीचे संस्थापक आहेत, ज्यांनी एक साधा बटाटे (आलू) चिप्सचा व्यवसाय सुरु करून त्यातून एक जागतिक दर्जाचा ब्रँड निर्माण केला.
कठोर संघर्ष आणि संकल्पाची शक्ती
३१ जानेवारी १९५७ रोजी गुजरातमधील जामनगर येथे एका गरीब शेतकरी कुटुंबात जन्मलेले चंदूभाई विरानी यांचे बालपण अत्यंत कष्टमय आणि आर्थिक संकटात गेले. त्यांची आर्थिक परिस्थिती एवढी बिकट होती की, कधीकाळी त्यांच्या कुटुंबाला घरभाडे भरण्यासाठी ५० रुपये नसल्यामुळे घर सोडून पळावे लागले होते. पण, या कठीण परिस्थितींनी चंदूभाईंच्या धैर्याला तडा जाऊ दिला नाही. त्यांना आयुष्यात काहीतरी मोठे करण्याची जिद्द होती, आणि त्यासाठी त्यांनी आपल्या संघर्षाचा मार्ग निवडला.
पहिला व्यवसायाचा असफलता
चंदूभाई यांनी दहावीनंतर शिक्षण सोडले आणि आपल्या दोन भावांसोबत रोजगाराच्या शोधात राजकोटला आले. १९७४ साली त्यांनी शेतीविषयक खत आणि इतर कृषी उत्पादने विक्रीचा एक छोटासा व्यवसाय सुरू केला. त्यासाठी त्यांच्या वडिलांनी आपली जमीन विकून २०,००० रुपये दिले होते. मात्र, व्यवसायात अनुभव नसल्यामुळे हा उपक्रम दोन वर्षातच बंद पडला. व्यवसायाची अपयश आणि आर्थिक तंगीने त्यांच्या कुटुंबाला मोठा धक्का बसला. या अनुभवाने चंदूभाईंची आर्थिक जबाबदारीची जाणीव वाढवली, आणि त्यांनी नोकरी करण्याचा निर्णय घेतला.
थिएटरमधील नोकरी आणि छोट्या पगारात संघर्ष
चंदूभाईंनी राजकोटमधील एस्ट्रोन सिनेमा हॉलमध्ये नोकरी स्वीकारली, जिथे त्यांनी थिएटरच्या खुर्च्यांची दुरुस्ती, पोस्टर लावणे, दरवाजे सांभाळणे अशा लहानसहान कामांमध्ये गुंतवणूक केली. त्यांना दरमहा केवळ ९० रुपये पगार मिळायचा. याशिवाय, त्यांना स्नॅक्सची विक्री आणि सॅंडविच तयार करण्याचेही काम करावे लागायचे. तरीही, त्यांनी या लहान पगारातही मोठी स्वप्न पाहिली आणि पुढे जाण्याची तयारी ठेवली.
बटाटे (आलू) वेफर्सचा यशस्वी प्रारंभ
चंदूभाईंच्या कुटुंबाने कॅन्टीन चालवण्याचे काम केले, जिथे त्यांनी मसाला सॅंडविच विक्रीस सुरुवात केली. ही उत्पादने लोकप्रिय झाली, परंतु लवकरच खराब होण्यामुळे त्यांची विक्री मर्यादित राहिली. याचवेळी चंदूभाईंनी वेफर्स तयार करण्याचा निर्णय घेतला. त्यांनी सुरुवातीला १०,००० रुपये गुंतवून आलू वेफर्स तयार करण्यास सुरुवात केली. आलू सोलण्यासाठी आणि कापण्यासाठी मशीन खूप महाग होते, त्यामुळे त्यांनी आपल्यासाठी कमी किमतीत मशीन तयार केली. कधीकधी कर्मचारी अनुपस्थित राहायचे, त्यामुळे रात्रीच्या वेळी चंदूभाई स्वतःच वेफर्स तळायचे. त्यांची मेहनत आणि गुणवत्ता पाहून लवकरच २५-३० दुकानदारांना ते आपले वेफर्स पुरवू लागले.
मोठा टप्पा: बालाजी वेफर्स प्रायव्हेट लिमिटेड
१९८९ साली चंदूभाईंनी बँकेतून ५० लाख रुपये कर्ज घेतले आणि राजकोटमध्ये आजी जीआयडीसी येथे आपल्या स्वतःच्या फॅक्टरीची स्थापना केली. १९९२ मध्ये चंदूभाई आणि त्यांच्या भावांनी ‘बालाजी वेफर्स प्रायव्हेट लिमिटेड’ ची स्थापना केली. सुरुवातीला ते स्वतः सायकलवर वेफर्सचे पोते घेऊन दुकानांत फिरायचे. पण, त्यांच्या वेफर्सच्या उत्कृष्ट गुणवत्ता आणि स्वादामुळे ‘बालाजी’ ब्रँडला मोठ्या प्रमाणात प्रसिद्धी मिळाली. १९९५ साली बालाजी वेफर्स एका मोठ्या प्रायव्हेट लिमिटेड कंपनीमध्ये परिवर्तीत झाली.
हनुमान मंदिराची प्रेरणा
बालाजी वेफर्सची स्थापना चंदूभाईंनी एस्ट्रोन सिनेमा हॉलच्या मागे असलेल्या हनुमान मंदिराच्या प्रेरणेतून केली. चिप्सची मागणी केवळ गुजरातपुरती मर्यादित नव्हती, तर संपूर्ण देशभरात याची मागणी वाढली होती. त्यामुळे बालाजी वेफर्सने आपल्या उत्पादनांची विविधता वाढवली. आज बालाजी गुजरात, राजस्थान, महाराष्ट्र, आणि मध्य प्रदेशातील सर्वात मोठे वेफर ब्रँड म्हणून ओळखले जाते. बालाजीच्या यशामागे कंपनीतील ५०% महिला कर्मचारी आहेत, ज्यांनी कंपनीला यशाच्या शिखरावर नेले आहे.
युवा पिढीला प्रेरणा
चंदूभाई विरानींच्या आयुष्याचा प्रवास हा आजच्या तरुणांसाठी एक प्रेरणादायक कथा आहे. त्यांनी जीवनात येणाऱ्या संघर्षांशी कधी हार मानली नाही, उलट प्रत्येक संकटाला संधी मानून त्यातून शिकले. त्यांनी आपली स्वप्नं आणि उद्दिष्टे कधीच लहान ठेवली नाहीत.
शिकवण:
– सकारात्मक विचार आणि मेहनत यामुळे कोणत्याही संकटाला तोंड देता येते.
– आपला मार्ग बदलण्याची तयारी ठेवा, जर सध्याचा मार्ग योग्य वाटत नसेल.
– प्रयत्न न करणारा माणूसच अपयशी होतो.
– नवीन उद्दिष्टे ठरवण्यासाठी किंवा नवीन स्वप्न पाहण्यासाठी कोणतेही वय नसते.
चंदूभाई विरानींचा हा प्रेरणादायी प्रवास यशाच्या उंच शिखरावर पोहचण्यासाठी आवश्यक असलेल्या दृढ संकल्प आणि अथक मेहनतीची उदाहरण आहे.