🌕 कोल्हापूर जिल्ह्यातील खिद्रापूर येथील कोपेश्वर मंदिरात त्रिपुरारी पौर्णिमेच्या दिवशी घडणारा चंद्रप्रकाशाचा अद्भुत योगायोग – वास्तुशास्त्र, खगोलशास्त्र आणि अध्यात्माचा विलक्षण संगम. 🌕
कोल्हापूर जिल्ह्यातील शिरोळ तालुक्यात वसलेले खिद्रापूर हे गाव जरी लहान असले, तरी त्याची ओळख अत्यंत विलक्षण आहे. कोल्हापूर शहरापासून सुमारे ७० किलोमीटर अंतरावर असलेल्या या गावात एक असे मंदिर आहे, जिथे अध्यात्म, वास्तुशास्त्र आणि खगोलशास्त्र यांचा संगम अनुभवायला मिळतो — ते म्हणजे कोपेश्वर मंदिर.
🛕 कोपेश्वर मंदिर – दगडातील एक जिवंत कविता
कोपेश्वर मंदिर हे केवळ धार्मिक केंद्र नाही, तर दगडातून साकारलेले एक शिल्पकलेचे जिवंत उदाहरण आहे. मंदिराच्या प्रत्येक खांबावर, भिंतीवर आणि शिखरावर कोरलेली मूर्तिकला म्हणजे मानवी कल्पकतेचा सर्वोच्च नमुना आहे. हे मंदिर मुख्यतः भगवान शिव (कोपेश्वर) आणि विष्णू (धर्मेश्वर) यांना समर्पित आहे.
ऐतिहासिक पुराव्यानुसार, या मंदिराची निर्मिती चालुक्य व शिलाहार राजवटीत सुरू झाली. नंतर शिलाहार व यादव राजांनी त्याचा विस्तार करून या कलाकृतीला एक अद्भुत रूप दिले. मंदिराला भारतीय पुरातत्त्व विभागाने राष्ट्रीय संरक्षित स्मारक म्हणून घोषित केले आहे.
✨ चंद्रप्रकाशाचा खगोलशास्त्रीय चमत्कार
दरवर्षी त्रिपुरारी पौर्णिमेच्या रात्री येथे एक आश्चर्यकारक घटना घडते. चंद्रप्रकाशाचा वर्तुळाकार कवडसा मंदिरातील स्वर्गमंडपातील झरोक्यातून अचूकपणे खालील चंद्रशिलेवर पडतो. हा प्रकाश आणि छायांचा संगम केवळ काही क्षण टिकतो — साधारणपणे सहा ते बारा सेकंद.
पण त्या काही क्षणांत वास्तुकलेची परिपूर्णता आणि खगोलशास्त्राची नेमकी गणिती जुळवाजुळव अनुभवताना डोळ्यांत थरार आणि मनात भक्तीचा उन्मेष जागतो.
🔭 विज्ञान आणि श्रद्धेचा संगम
हा प्रकाशयोगायोग केवळ धार्मिक नव्हे, तर खगोलशास्त्रीय चमत्कार मानला जातो. देशभरातून खगोल अभ्यासक, छायाचित्रकार, आणि पुरातत्त्व अभ्यासक या क्षणाचे दर्शन घेण्यासाठी खिद्रापूरला येतात.
विज्ञान आणि श्रद्धा यांचा संगम घडवणारा हा उत्सव महाराष्ट्र, कर्नाटक, गोवा आणि इतर राज्यांतील भाविकांना आपल्या आकर्षणाने खुणावतो.
हेदेखील वाचा: महिला उद्योजकतेसाठी नाबार्डच्या योजना – स्वावलंबन व सशक्तीकरणाचा नवा मार्ग
🌺 दीपोत्सवाची पर्वणी
त्रिपुरारी पौर्णिमेच्या रात्री खिद्रापूर मंदिरात हजारो दिव्यांची रोषणाई, भजन-कीर्तन, नृत्य आणि दीपोत्सवाचे कार्यक्रम होतात. कृष्णा नदीच्या काठी वसलेले हे मंदिर त्या रात्री जणू चंद्रप्रकाशात न्हाऊन निघते.
संपूर्ण वातावरण भक्तिभाव, सौंदर्य आणि निसर्गाच्या लयीत रंगलेले असते. शतकानुशतके चालत आलेला हा उत्सव आजही त्या परंपरेची साक्ष देतो.
🏛 वास्तुशास्त्रीय वैशिष्ट्ये
मंदिरात एकूण ४८ सुबक खांबांनी सजवलेला स्वर्गमंडप आहे. त्याच्या मध्यभागी खुली जागा आहे, जिथे यज्ञ व होम होत असत. या जागेमुळे धूर बाहेर निघण्यासाठी मार्ग तयार झाला — आणि हाच मार्ग त्रिपुरारी पौर्णिमेच्या रात्री चंद्रकिरणांसाठी अद्भुत प्रवेशद्वार ठरतो.
मंदिराच्या शिखरापासून गर्भगृहापर्यंत लहान शिखरांची कलात्मक ओळ दिसते, जी शिलाहार शैलीचा उत्तम नमुना आहे.
🚗 खिद्रापूरला कसे पोहोचावे
कोल्हापूरपासून साधारण ७० किलोमीटर आणि सांगलीमार्गे सहज पोहोचता येते. रस्त्याने प्रवास करताना कृष्णा नदीचा नजारा आणि ग्रामीण सौंदर्याचा अनुभव ही एक वेगळीच सफर ठरते.
🌕 अध्यात्म, विज्ञान आणि निसर्गाचा संगम — खिद्रापूरचा दिव्य अनुभव
खिद्रापूर हे केवळ एक धार्मिक स्थळ नाही, तर मानवी बुद्धिमत्ता आणि निसर्गाच्या सुसंवादाचा जिवंत पुरावा आहे. त्रिपुरारी पौर्णिमेच्या रात्री काही क्षणांसाठी घडणारा हा चंद्रप्रकाशाचा चमत्कार आपल्याला सांगतो —
“जेव्हा श्रद्धा आणि विज्ञान हातात हात घालतात, तेव्हा निसर्ग स्वतः दिव्य रूपाने अवतरतो.”
🪔 -प्रवीण टाके, उपसंचालक (माहिती)
विभागीय माहिती कार्यालय, कोल्हापूर